Ahmed Seku Ture – Isključenje kapitalističke faze

Ahmed Seku Ture u poseti Jugoslaviji 1961. Foto: Danilo Škofič/Večer

Ovaj tekst Seku Turea izvučen je iz knjige Demokratska partija Gvineje (1965), gde centralno mesto zauzima rasprava o mogućnosti isključenja kapitalističke faze razvoja i neposredan prelaz u višu etapu istorijskog razvoja. To je inače ideja koju su, na ovaj ili onaj način, prihvatali skoro svi afrički mislioci koji su se opredelili za socijalizam, bez obzira na sadržaje koje daju tom pojmu. Treba napomenuti da oni ne odbacuju klasnu borbu tamo gde smatraju da su antagonističke klase uspostavljene, ali i da odbacuju njihovo uspostavljanje tamo gde ih nema. Valja dodati i da se ne radi o intervjuu, već je neobična forma u vidu glasno postavljenih pitanja i odgovora Seku Tureov stil pisanja. Seku Tureu je dodeljena Lenjinova nagrada za mir 1961. godine.

Da li istorijski razvoj Gvineje mora obavezno proći kroz klasične faze: feudalizam, kapitalizam, zatim socijalizam ili komunizam?

Istorija, beležeći i izražavajući sociološko-ekonomske delatnosti i preobražaje naroda, odvija se neprekidno između dva pola: jednog poznatog koji se odnosi na prošlost i sadašnjost, jer se prvo produžuje u drugom, te drugog nepoznatog koji se odnosi na postajanje društva. Ti su polovi nužno ograničeni u prostoru i vremenu. To može biti na stepenu sela, kraja, nacije, cele Afrike i čitavog sveta. Kako njihov akcioni program može biti zasnovan za duže ili kraće vreme, država i partija moraju, prema tome, strogo prilagoditi svoje strukture i svoju praksu na svakoj odnosnoj fazi razvoja. One se moraju čuvati da ne pobrkaju neku kasniju fazu sa neposrednom fazom. Posmatramo li poznate istorijske faze, predstavljene slovima A,B,C,D,E,F itd., logika traži, kada se nalazimo u fazi A, da se sledeća faza B smatra kao poznata jer su podaci koji upravljaju ostvarenjem njenih zahteva u našem posedu. Uz sve to, pri određivanju revolucionarnih perspektiva, ne bi se moglo postaviti pitanje prelaza iz faze C u fazu Z, tako da se preskoče međuetape koje je neophodno uzeti u obzir, iako je istina da se sadašnji razvoj očituje u kvalitativnim preobražajima koji potiču iz neposredne akumulacije kvantitativnih promena.

Treba se ipak čuvati od prihvatanja automatske i mehaničke koncepcije istorije te revolucionarnu strategiju zamišljati na otrcan način, zaboravljajući pri tome da je ona stalno pod uticajem reperkusija koje nužno imaju na nju kolebanja međunarodnog položaja.

Prihvatiti da su faze istorijskog razvoja nepromenjive, značilo bi ipso facto prihvatiti da su uslovi u svim društvima ili svim grupama društava slični. No kolonijalizam, kao posledica kapitalističkog razvitka, stvorio je u zemljama potčinjenim svom izrabljivanju i tlačenju posebne uslove koji omogućavaju da se uoči različita shema i bolja dinamika istorijskog razvoja.

U Africi se kolonijalni upad desio u komunalističkom ili feudalnom periodu koji je još imao duboko obeležje „komunokratskog“ duha. Organizacija načina proizvodnje nije tada bila ni robovlasnička niti se može uporediti sa takozvanom „azijskom“. Despotizam koji karakteriše feudalizam pojavio se u Africi tek nakon kolonijalnog upada i uz njegovu pomoć. Štaviše, buržoazija (seoska buržoazija potekla iz manufakturnog izrabljivanja) tu je bila nepoznata. Budući da nije bilo nacionalne buržoazije, nije tu moglo biti ni kapitalističkog društva. No, prigrabivši zemlje i ljude kao proizvodna sredstva, kolonijalizam je sprečio stvaranje građanske klase. Ako je tu, pod njegovom svemoćnom vladavinom, i postojao kakav privilegovani društveni sloj (feudalci, službenici, trgovci), taj se pojavio ne samo vrlo kasno nego nije ni posedovao ni jedno od sredstava kojima se može ostvariti prvobitna akumulacija kapitala, jer su ta sredstva bila u rukama kolonijalizma, ili, u svakom slučaju, pod njegovom direktnom kontrolom. Očito je da je privilegovani nacionalni sloj imao tendenciju da se pomoću nezavisnosti pretvori u nacionalnu buržoaziju. Međutim, u Gvineji, naročito, osvajanje nezavisnosti bilo je, zahvaljujući Demokratskoj partiji Gvineje, narodno osvajanje. Ono je stvorilo put revolucionarnoj akciji koja je završila direktno i bez prelaza u vladavini nacionalne demokratije, što ima za posledicu jako socijaliziranu organizaciju proizvodnje, jer su u ruke naroda, posredstvom države, stavljeni svi ključni sektori narodne privrede.

Zahvaljujući delatnosti partije, tu je klasična shema zamenjena novom shemom u kojoj nema kapitalističke faze. Tako se desilo i u nekim drugim afričkim državama koje su odlučno krenule prema socijalističkoj izgradnji.

Ako razvoj karakteriše sled faza za vreme kojih akcija mora da vodi računa kako o kvalitativnim promenama postignutim u prethodnoj fazi tako i u novim neposrednim ciljevima koje valja doseći, mora li se praksa u toku svake faze nadahnjivati istim načelima?

Ne! Zavisno od prvenstva ciljeva koje valja postići i uslova u kojima se oni moraju ostvariti, nameću se posebna načela koja omogućuju da ih svojski prigrle faktori što vode akciju, a za izvođenje te akcije moraju se upotrebiti sva sredstva. Ciljevi što su već postignuti oslabljuju načela i parole koji su ih opravdavali pa oni mogu imati samo indikativnu, a ne efektivnu vrednost.

Ovde ne treba mešati načela i temelje doktrine koji imaju stalnu vrednost te i dalje služe kako za usmeravanje naravi akcije, tako i za to da ono što je stečeno očuvaju od svakog kvarenja.

Dakle, načela nisu nikada kruta, ona se razvijaju istovremeno kao i narodne težnje u toku kvalitativnih preobražaja ekonomskih i društvenih odnosa koji su posledica narodne akcije. To je zakon razvoja koji se neprestano obogaćuje, neprestano obnavlja. Ta neprestana promena oblika akcije i načela koja su sa njima povezana izaziva isto tako stalno prilagođavanje pojedinačnog i kolektivnog ponašanja. To prilagođavanje karakterišu društveni refleksi tesno uključeni u oblike akcije, a nju podupiru široko popularizovane parole što moraju služiti kao mobilizatorska uputa.

Tako se, na primer, stvaranje novih društvenih odnosa i socijalizacija ponašanja koja iz njih potiče ne mogu izvesti od danas do sutra, jer se zna da su, jedno i drugo, određeni socijalno-ekonomskom stvarnošću. No, menjanje te stvarnosti zahteva bezbrojne akcije koje se mogu uspešno izvesti samo ako stanovništvo reaguje protiv uobičajenih mišljenja, automatizma ponašanja, društvenog tradicionalizma itd., te ako se i ono preobražava onoliko koliko se menja stvarnost na koju one udaraju. To daje prvorazrednu važnost podizanju razine moralne svesti, podizanju koje čoveka mora dovesti do toga da se oslobodi od sebe samog, od alijenacije i žiga koji je na njemu ostao od godina kolonijalnog carstva.

Kako je Demokratska partija Gvineje postupila na praktičnom polju da bi stvorila dinamične uslove za revolucionarni razvoj koji isključuje oblikovanje nacionalne buržoazije i nastanak kapitalističke faze?

Osnovana kao masovna partija, Demokratska partija Gvineje – kako smo dokazali – morala je voditi neprekidnu borbu da odnese pobedu nad izbornim falsifikatima i podvalama kako bi zadovoljila najlegitimnije i najhitnije narodne težnje. Postigavši pretežnu većinu na izborima godine 1957, DPG preuzima odgovornost u režimu poluautonomije koji je uveden po Zakonu o kadru. Pošto je slomila uzak okvir mršave vlasti koja joj je bila ustupljena, pristupila je ukidanju starešinstva i domorodačkih društava skrbi, uzela je pod svoju kontrolu i pod svoju upravu tzv. mesne vlasti, promenila upravu, osetno izmenila način ubiranja poreza, zamenila sigurnim i odanim službenicima kolonijalne upravljače, učvrstila svoju vlast u telima zvanim „okružne straže“, povećala opštinsku upravu, proširila školovanje, dok je istovremeno sa svojim vlastitim prestrukturiranjem poduzela reorganizaciju sindikalnog pokreta da bi ujedinila zahteve muškaraca i žena, kao i seljaka, radnika i službenika. Budući da se pobeda nad kolonijalizmom mogla postići samo s pomoću narodnog jedinstva, zasnovanog na programu zajedničke akcije sa svim slojevima i svim društvenim kategorijama, DPG morala se zauzimati za ostvarivanje takvog jedinstva od početka do kraja trajanja Zakona o kadru.

Tako su, sa jedne strane, uslovi što ih je stvorila akcija DPG bili za vreme referenduma 28. septembra 1958. kvalitativno odmakli napred od režima kontrolisane autonomije koju je predlagao referendum. Sa druge strane, stanovništvo je sa svojom zadobijenom svešću i visokim stepenom organizacije bilo bilo spremno, ma kakve bile okolnosti, za osvajanje nezavisnosti.

Pošto je nezavisnost jednom bila stečena, partija je nastavila svoju akciju jačanja narodnog jedinstva kao konkretne stvarnosti nacije te je počela temeljno preustrojstvo struktura, metoda i mentaliteta, koje će omogućiti nedvosmisleno uspostavljanje vladavine demokratije, pridržavajući partiji i državi mogućnost da bez zabune i kompromisa – uprkos manjim protivrečnostima što ih je prouzrokovao revolucionarni karakter njenog programa – kreću ka svojim ciljevima ekonomske socijalizacije i pravičnog ljudskog unapređenja.

Nezavisnost monete, privredno planiranje, društveni razvoj, podržavljenje glavnih sredstava proizvodnje, uspostavljanje režima socijalne sigurnosti, proširenje kooperativne delatnosti, radničko sudelovanje u upravljanju preduzećima, stalno konsultovanje naroda o partijskom programu i državnoj delatnosti, široka decentralizacija javnih i upravnih službi, stvaranje seoskih opština pod kontrolom partije, besplatno pravosuđe i stvaranje mirovnih sudova, to su neki aspekti koji karakterišu kako narav tako i orijentaciju vladavine koju je uspostavila Demokratska partija Gvineje.

Svakome mora biti jasno da naša partija – kako smo to već izneli – teži da iz procesa našeg razvoja isključi formiranje nacionalne buržoazije te tako gvinejski narod poštedi od prolaska kroz kapitalističku fazu. Doista, u toku poslednjih godina u partiji i na razini javne uprave te državnih preduzeća očitovala se sklonost ka birokratskoj buržoaziji. Dobar broj njihovih elemenata dopustio je da oko njih nastane neka „klijentela“ trgovaca, prevoznika, zemljoradnika i seoskih posednika koji su i zameci nacionalne buržoazije i njihovi dužnici. No Zakon o kadru od 8. novembra 1964. došao je nenadano i ugušio taj pokušaj. U svakom slučaju, nakon već poduzetih mera doći će i druge da ukrote sve nove prohteve za buržujstvom.

Građanski odgoj, socijalističko ideološko obrazovanje u pogledu neprekidnog razvoja političke svesti naroda glavna su sredstva da se, tamo gde postoji, postepeno odstrane stari individualistički i feudalni mentalitet te da se čoveku uliju naprednjački društveni osećaj, stvaralačka volja i sigurne perspektive kolektivne sreće. Rehabilitacija rada i stalna narodna borba, organizovana za društvenu pravdu, stvaraju objektivne uslove za pravi razvoj u kojemu će jedino središte interesa ostati čovek, a ne više novac.

Kakva je razlika između vladavine narodne demokratije i vladavine nacionalne demokratije?

Vladavina narodne demokratije odražava društvene protivrečnosti koje su postojale pre njenog ustanovljenja. Prema tome, to je vladavina povezana sa borbom antagonističkih klasa vladavine koju je uvela, kojom upravlja i koju kontroliše jedna klasna partija, u ovom slučaju partija radnih masa: radnika, službenika i seljaka, iz koje je isključen svaki predstavnik buržoaske klase i nacionalnog kapitalizma koji, u nekim slučajevima, ipak mogu u njoj preživeti. Radi se o prelaznoj vladavini prema socijalističkoj demokratiji, u skladu sa imperativima prelaznog razdoblja koje ide od kapitalizma u socijalizam.

Vladavina nacionalne demokratije odgovara različitim uslovima. Njen je značaj da je obeležena pečatom narodnog jedinstva, neophodnog u nacijama koje nastaju, a posebno u zemljama koje su bile pod kolonijalnom upravom i čije su granice, privreda i upravna organizacija bili ovisni o ćudi kolonizatora. Nacionalna demokratija sigurno je nacionalna vladavina, ali je ona takođe vladavina zasnovana na demokratiji, na narodnom upravljanju. Budući da njome upravlja i da je kontroliše nacionalna partija, čiji je poziv da bude jedinstvena partija, i jer se hotimice odlučila za skladan razvoj, ona isključuje nastajanje antagonističkih društvenih klasa koje ne bi propustile priliku da ponovo stave u pitanje narodno jedinstvo, a time i život, dugotrajnost i koheziju nacije.

Šta opravdava odluku kojom se DPG opredelila za vladavinu nacionalne demokratije?

Iako se u zemljama sa starom nacionalnom suverenošću povremeno ustanovljuju žestoke protivrečnosti između antagonističkih društvenih klasa, prouzrokovane slabljenjem kapitalističkog režima, drugačije je u zemljama čiji je istorijski razvoj zaustavljen zbog strane intervencije. U stvari, u zemljama koje su davno kolonizovane ne postoje izrazito antagonističke klase, jer autohtono stanovništvo nije imalo prilike za prvobitnu akumulaciju koja omogućava izrabljivanje čoveka od čoveka.

Neke društvene kategorije, kao prevoznici, trgovci, vlasnici nekretnina itd., jedva da su imale sredstava da upotrebljavaju plaćenu radnu snagu. Ali te društvene kategorije, kojima je takođe gospodario kolonizator, težile su da steknu nacionalnu nezavisnost kao i radnici, službenici i seljaci, koji čine izrabljivani proletarijat. U tim uslovima postoji kod kolonizovanih naroda jedinstvo misli i nade, što nacionalna demokratija nastoji da pretvori u jedinstvo akcije da bi ubrzala razvojni proces istorije, otklanjajući pri tome uvođenje nepravdi i nejednakosti koje nužno nastaju u razvoju koji prolazi kroz kapitalističku fazu.

Treba, takođe, zabeležiti da se učvršćivanje države, koje ovisi o narodnom jedinstvu, mora neprekidno braniti od pokušaja što ih poduzima imperijalizam da bi ograničio, a ponekad čak i onemogućio slobodnu volju mladih nacija. Valja imati na umu da reakcionarne snage neokolonijalizma i imperijalizma odmah iskorišćuju najmanju pukotinu koja nastane u narodnom jedinstvu, time opasno usporavajući istorijski razvoj naroda koji su tako lišeni dela svojih suverenih moći.

Stare afričke nacije bile su, usled kolonijalnog osvajanja, dezorganizovane i razdeljene u razne kolonije. Etnička podeljenost, koju je kolonizator namerno podržavao i pojačavao, bila je upotrebljavana da razjedini snage i osujeti unitarističke težnje naših naroda. Tako je strani okupator reakcionarnom politikom podupirao plemensko uređenje, klasni i rasni duh te antagonizam između religija, jer je mislio da će, suprotstavljajući jedne grupe drugima, moći večno da gospodari afričkim zemljama.

Nezavisno od narodnog jedinstva, na čemu se mora temeljiti oblikovanje i učvršćivanje nacije?

Oblikovanje i učvršćivanje nacije mora se temeljiti na autentičnosti koja, nakon faze depersonalizacije nastale zbog kolonizacije, sadrži povratak naroda ka njegovim originalnim društvenim i kulturnim izvorima. Nacija ne sadrži samo geografsko jedinstvo, istovetnost ekonomskih uslova i društvenih zakona, ona zahteva i zajedništvo sudbine opšteg „praktičnog jezika“ koji može postojati čak ako su u njoj grupirana razna plemena i brojni jezici. Program nacionalnog istorijskog razvoja sa zajedničkim društvenim i ekonomskim ciljevima, koji sadrže istovetna politička, ekonomska i socijalna načela, te konačno nacionalne strukture koje ujedinjuju, mobilišu i čine da svi društveni slojevi nacije skladno deluju, eto to je minimum činilaca neophodnih da se uklone svi oblici plemenskog uređenja, sva rasistička ponašanja pa, prema tome, pogodnih da se učvrsti nacija.

Ahmed Sékou Touré. 8 novembre 1964 (Conakry) : Parti démocratique de Guinée, (1965)
Prevod: Vjekoslav Zrnc
Priprema: Princip.info