Iako Komunistička partija Jugoslavije nikada nije podržavala metode individualnog terorizma, ipak je i sama imala problema sa svojim skojevskim podmlatkom po tom pitanju. KPJ je osnovana 1919. godine (mladobosanski atentat izvršen je 1914. godine, a Princip i većina njegovih drugova umrla je u zatvoru pre kraja I svetskog rata 1918. godine). Kada je Partija pobedila na lokalnim izborima u Beogradu, Skoplju i Zagrebu 1920. godine hitno je uvedena njena zabrana dekretom „o zaštiti države“. Policija je krenula u zatvaranje svih njenih prostorija, kao i prostorija sindikata, radničkih domova itd. Mladi skojevci bili su razočarani bednom reakcijom partijskog rukovodstva na čelu sa dr Simom Markovićem koje je maltene predalo bitku bez borbe. Najborbeniji skojevci su samoinicijativno krenuli u obračun sa buržoaskim agresorima. Pokušan je atentat na samog kralja Aleksandra, a najpoznatiji uspešni atentat u tom periodu bio je onaj na ministra policije iz Demokratske stranke, šampiona antikomunizma, Milorada Draškovića. Izvršio ga je Bosanac Alija Alijagić. Jedan drugi Bosanac, takođe član samoorganizovane terorističke grupe sačinjene od besnih skojevaca pod naziovm „Crvena pravda“, Rodoljub Čolaković, mučno je opisao kasniju presudu na smrt revolucionaru Aliji Alijagiću u svojim „Kazivanjima o jednom pokolenju“. Zašto su te „Bošnje“ u tako odsudnom trenutku krenuli putem terorizma? Razume se, to je duh Mlade Bosne i Gavrila Principa. Oni su svojim akcijama, pored iskazanog herojstva i odbrane časti, nesumnjivo naštetili Partiji, koja je posle atentata na kralja i Draškovića dobila još žešće udarce od buržoazije. Međutim, ona je iovako primala udarce bez opiranja, i da je garda starih revolucionara na čelu sa dr Simom Markovićem pružila adekvatan otpor, ne bi ni omladina na čelu sa Alijagićem imala razlog da povlači obarače. Do sličnog zaključka dolazi i Veselin Masleša u svojoj studiji o Mladoj Bosni – da su u Bosni tada postojali uslovi za razvijanje širokog narodnog pokreta protiv austrougarskog imperijalističkog ugnjetavanja, mladobosanci ne bi morali da se late očajničkih metoda u odbrani časti svoga naroda.

Preživeli revolucionari iz „Crvene pravde“ kasnije su sazreli kao revolucionari i postali pravi boljševici. Mladi terorista Rodoljub Čolaković kasnije ima veliku ulogu u zatvoru u Sremskoj Mitrovici, gde organizuje prve štrajkove političkih zatvorenika u istoriji naše zemlje. U zatvoru on prevodi Marksov „Kapital“ zajedno sa Mošom Pijade (čiji prevod i danas čitamo), i organizuje Crveni univerzitet, kroz koji su prošli svi prekaljeni rukovodioci naše narodnooslobodilačke borbe, pa i sam Tito. Kasnija uloga Rodoljuba Čolakovića u Partiji i u narodnooslobodilačkoj borbi je poznata – to je bio prekaljeni boljševik koji je prevazišao avanture i greške iz mladosti. Međutim, isto iskustvo prošli su i preživeli mladobosanci i atentatori na Ferdinanda.

1. Jedini iz grupe mladobosanskih atentatora koji je preživeo zatvore i torture bio je Vaso Čubrilović, mlađi brat Veljka Čubrilovića. Vaso je, zbog maloletnosti, dobio samo 16 godina zatvora (sic!). Uspevši da živ dočeka kraj rata i raspad Austrougarske, biva oslobođen 1918. On kasnije postaje priznati istoričar i naučni radnik, i postaje član Zemljoradničke stranke. Iz te stranke kasnije se izdvaja krilo na čelu sa dr Dragoljubom Jovanovićem i formira Narodnu seljačku stranku, koja podržava Narodni front, koja je za saradnju sa komunistima, za narodnooslobodilačku borbu. Vaso Čubrilović pristupa NOB-u, i biva ministar poljoprivrede a kasnije i šumarstva u Novoj Jugoslaviji. Vaso Čubrilović zatim postaje i član KPJ, zbog podrške izgradnji socijalizma u Jugoslaviji, za razliku od Dragoljuba Jovanovića koji je ostao na malograđanskim pozicijama. Vaso Čubrilović imao je dugu akademsku karijeru, napisao fundamentalna dela o političkoj istoriji naše zemlje, i do kraja ostao uz socijalističku Jugoslaviju. Braća Čubrilovići nisu bili usputni igrači, već jedan od stubova Mlade Bosne, konspiratori atentata. Njihovo ime je uz Principa, anarhiste Čabrinovića i crnorukca Ilića široko poznato narodu, kao heroja narodnih stvari.

Dakle, Principovi najbliži drugovi postali su članovi KPJ. Ali hajde da vidimo šta je sa Principovom junačkom porodicom, koja je deo revolucionarne tradicije našeg naroda još od Nevesinjske puške.

2. Najbliži potomak Gavrila Principa, sin njegovog rođenog brata, dakle njegov bratanac – Slobodan Princip Seljo postaje član SKOJ-a od studentskih dana, da bi kasnije bio primljen i u Partiju. Seljo je poznati organizator partizana u Sarajevu i okolini. I njega je kao i njegovog strica oborila bolest, a ne neprijateljski metak, pa on umire kao komandant Operativnog štaba za Istočnu Bosnu i član Glavnog štaba za Bosnu i Hercegovinu 1942. godine pokošen tifusom. Proglаšen je za narodnog heroja. Neka je večna slava komandantu Principu!

3. Na kraju, vrlo ilustrativno prikazujemo kako su prošli srpski generali a kako srpski heroji iz naroda kada je Švaba opet napao:

 

Autor: Ljuba Bratić