Relevantan činilac, koji je u konkretnom smislu uticao neposredno na masovno političko i fizičko pokretanje seljaštva, njegovo političko odvajanje od kapitalizma okretanjem protiv monarhije i ulazak u narodnooslobodilački ustanak — bio je odnos KPJ prema seljaštvu. S jedne strane, reč je o odnosu seljaštva prema marksističkoj ideologiji, a time i Komunističkoj partiji Jugoslavije. Naime, od odnosa KPJ prema seljaštvu u suštini je najviše ovisilo ponašanje seljaštva i njegovih pojedinih slojeva u staroj Jugoslaviji (a i kasnije u stavu prema opštenarodnom ustanku ). KPJ, stoga, nije čekala da seljak stvori i ponudi svoj program, niti je čekala da seljaštvo donese političke sudove o njenom ponuđenom programu, jer, u stvari, takvog čvrstog, trajnog, tokom čitavog razdoblja starojugoslovenske vladavine programa KPJ nije niti imala. Ona je imala relativno koherentne stavove koji su se postepeno gradili i »kretali« oko nekoliko osnovnih postavki. Ono što je tu nedostajalo jeste taktička razrada stavova i pogramskih načela.

U vreme (nakon Prvog svetskog rata) kada su vladajuća klasa i dvor smatrali da je osigurana vlast, naročito obećanjima i delimičnim rešavanjem agrarnog problema, napredni radnički socijalistički pokret nije politički mirovao. I on je pošao stopom ujedinjenja radi jedinstvene klasne i političke borbe. Upravo je tada KPJ formulisala suprotna mišljenja od vladajuće buržoazije i režima, upozoravajući na posledice agrarne reforme. Na kongresu ujedinjenja Socijalističke radničke partije (komunista) 1919. godine, donesena je »Rezolucija o agrarnom pitanju«, u kojoj su istaknuti sledeći stavovi:¹

• U Jugoslaviji nije likvidiran feudalizam. To koči dalji razvoj proizvodnih snaga, jer »… kada pored kapitalističke proizvodnje postoje još i feudalni ostaci… tada on (proleter — I.C.) pati ne samo od sadašnjice već i od prošlosti, nosi na svojim plećima ne samo živog eksploatatora već i mrtvog parazita… Zato proletarijat zahteva korenito uklanjanje svih još postojećih feudalnih ostataka«. Uklanjanje feudalnih odnosa je smatrano pretpostavkom bržeg razvoja proizvodnih snaga koje treba do krajnjih granica razviti i »u slobodnoj igri pobuniti protiv okvira sadašnje proizvodnje i pripremiti objektivne uslove za pobedu nove socijalističke forme proizvodnje«.
• SRP otvoreno ističe da podela zemlje mora biti besplatna i da proletarijat »ne priznaje feudalnim posednicima prava ni na kakvu nadoknadu«. Osim toga, potrebno je da seljaci budu potpomognuti na način da im se »besplatno, na račun krupnih kapitalista, kapitalističkih udruženja i banaka, stavi na raspolaganje poljoprivredni inventar i sredstva za podizanje kuća i poljoprivrednih staja«, jer inače seljaci u takvim prilikama »… neće biti u stanju zasnovali proizvodnju ni u njoj postići maksimum rezultata«. I ne samo to nego će seljaci pasti »iz jednog feudalnog, u drugo zelenaško ropstvo«, što se kasnije i dogodilo.
• Budući da je vlada zajedno s buržoazijom nastojala da sprovede agrarnu reformu sa što više mahinacija na štetu seljaštva, to se u zahtevu SRP ističe nužnost kontrole sprovođenja same reforme od strane seljaka. U »Rezoluciji« se, tako, kaže: »Ceo posao oko podele i organizacije rada na veleposedima poverava se seljačkim većima, koja obrazuju svi oni koji na tim imanjima faktički rade«. Ovde odmah treba napomenuti da u »Rezoluciji«, a niti u drugom dokumentu, nije rečeno šta i kako treba da rade ta seljačka veća. »Stoga je i »rad tih veća ostao bez rezultata — prazno slovo na papiru. Iskustva Oktobarske revolucije bila su još »mršava«, i nedovoljno poznata da bi se u ovim većima razvijala određena »radnička kontrola«.
• Vrlo jak uticaj socijaldemokratije, kao i shvatanje neposrednih zadataka, uslovili su da SRP tada nije tražila ukidanje svakog veleposeda (kao takvog), već samo onoga koji je bio feudalnog porekla, uprkos stavu da je to ukidanje pretpostavka stvaranja socijalističkog društva. »I velikoposedi, koji su feudalnog porekla a nisu postali u procesu kapitalizacije zemljoradnje i grupisanja sitnih parcela proletarizovanih seljaka, moraju biti podvrguti podeli među seljacima onako isto kao i ostala feudalna svojina (čitluci i kolonati), tako isto bez ikakve nadoknade«. Uprkos tome, što je SRP ukazala na činjenicu nacionalne diskriminacije prilikom podele zemlje i zatražila da se podela zemlje provodi bez obzira na nacionalnost, što je očito stav koji pokazuje političku zrelost te partije, SRP ipak nije išla u svom zahtevu dalje od zahteva na nivou buržoasko-demokratske revolucije. Ona je tražila samo dokidanje feudalizma, tj. obračunavala se s načinom proizvodnje prošle epohe i njenim društvenim odnosima.

Godinu dana nakon ujedinjenja dolazi do Drugog (Vukovarskog) kongresa KPJ, 1920. godine, u jeku pobede mađarske revolucije. Verovatno je ta činjenica značajnije uticala da u to vreme Partija nije pokazala svoje pravo oportunističko lice, što je tada već odmah nakon par meseci po kongresu pokazala (nakon gušenja mađarske revolucije). Na istom kongresu takođe se govorilo o socijalizaciji proizvodnje, te prvi put spominju termini »kolektivno«, »zajedničko« i sl. Tako, na primer, stoji: »Ovi će se posedi obrađivati modernim alatima i mašinama i poslužiće kao primer kako treba obrađivati zemlju. Sitni i srednji sopstvenici na selu uveriće se, na primerima i u praksi, da je mnogo korisnije zajednički zemlju obrađivati. Sa uvođenjem obaveznog rada ubrzaće se i proces socijalizacije«.²

Stavovi KPJ su bili, u stvari, tada suprotni stavovima KI. Drugi kongres KPJ je, naime, odbacio stavove KI o nacionalnom pitanju, pa i o seljačkom pitanju, kao strateškom sadržaju moguće socijalističke revolucije. Čini se, da su tri osnovna razloga ovome:

• Socijaldemokratski elementi u Komunističkoj partiji Jugoslavije i jak oportunizam u njegovom rukovodstvu;
• Stav prema seljaku koji ga je kvalifikovao uglavnom kao nesposobnog, zaostalog i reakcionarnog elementa; i
• Nedovoljna idejna izgrađenost KPJ koja se (reflektovala u činjenici da u KPJ nije bilo društvene vizije i revolucionarnog htenja — programa.

1) Partija je svoju borbu tada više usmerila na raskrinkavanje mahinacija oko agrarne reforme, na poboljšanje socijalnog položaja proletarijata i sitnog seljaštva, umesto da njihovo revolucionarno raspoloženje iskoristi za dizanje na revoluciju. To svedoče i ovi stavovi: »Ujedinjavanje proletarijata i seljaka u jednu klasu je nemoguće. Ali privredni razvitak sve više deli seljaštvo na dva tabora. U jednom od njih se sve više grupišu seljački proleterski elementi koji prilaze varoškom proletarijatu, a u drugom taboru nastupa ujedinjavanje seoske buržoazije sa varoškom. Zadatak je proleterskih organizacija, sindikalnih i političkih, da na one prve proleterske elemente rasprostiru svoj uticaj, da ih oko sebe grupišu i uvedu u borbu protiv kapitalizma i za ostvarivanje socijalizma«.³

»KPJ će povesti najenergičniju akciju za otkrivanje svih prevara i zločina buržoazije pri »rešavanju« agrarnog pitanja. Ona će razotkriti masama te laži i prevare i svom energijom raditi na  potpunom rešenju agrarnog pitanja …«⁴ »Otuda će se partija boriti za popravku položaja proletarijata i pomagati njegove privredne borbe naglašavajući uvek pri tom nedovoljnost svih uspeha u tome pravcu u okviru kapitalističkog društva«.⁵ »Komunistička partija neće preuzeti vlast pre no što se velika većina proleterskih i ostalih radnih masa svojom jasnom i nesumnjivom voljom, svojom snažnom podrškom ne izjasni za program, cilj i borbena sredstva komunizma«.⁶

Sve to je odvlačilo široke mase od prave organizacije, a KPJ od revolucije.

2) Partija tada nije shvatila pravi značaj koji može imati revolucionarno raspoloženo seljaštvo, izišlo iz rata, gladno i golo, u uslovima organizovane i vođene klasne borbe protiv buržoazije. Seljačko pitanje je za nju tada predstavljalo kvazi-problem, kao, uostalom, i za neke teoretičare Druge internacionale. Kautsky je proglasio seljaka reakcionarnim. Ta fraza je ponavljana i na Balkanu, pa tako i na Drugom kongresu KPJ, u referatu Živka Topalovića.⁷ Otuda je jasno proizilazilo da seljak i KPJ ne mogu zajedno u revoluciju, a isto tako da će i KPJ ostati bez revolucije. Neizdiferenciranost oportunističkih stavova u KPJ dovodila je do vrlo »tvrdih« ocena i neelastičnosti u ponašanju. Tada je, verovatno, u celokupnoj istoriji kapitalizma u nas najočiglednije bio stvoren uslov za mobilizovanje poluproleterskih, proleterskih i seljačkih masa. Kasnije se, naime, etablira društvo srednjih seljaka na selu s potencijalnim proleterima ili poluproleterima.

3) Zahtevi partije za podelu zemlje seljacima i fraze o »socijalizaciji proizvodnje«, uz kritiku društveno-ekonomskog i političkog sistema koji se postepeno ali stvarno učvršćivao, nisu bili dovoljni da pokrenu seljaštvo i proletarijat. Akcionog i političkog jedinstva nije bilo jer nije bilo programa, a programa nije bilo jer nisu bila raščišćcna idejna pitanja unutar pokreta i KPJ. Jednostavno, uprkos poverenja dela masa seljaka, Partija nije bila politički zrela snaga za revoluciju. Ona tada nije podržavala klasne interese različitih siromašnih slojeva i okupila ih kao »politički i idejni hegemon« u jednu samostalnu socijalnu revolucionarnu snagu. Naime, idejna konfuzija unutar KPJ je nastavljena sve do 1924. godine, do Treće konferencije KPJ.

Partija je politički dočekala nespremno i Obznanu, a seljaštvo — taj široki plebejski pritisak masa na rešavanje osnovnih ekonomskih i socijalnih pitanja — raspršilo se i postepeno zaustavljajući u građanskim partijama. U Sloveniji su ga prigrabili klerikalci, a u Hrvatskoj uglavnom HSS. Tu leži jedan od bitnih razloga prilaženja seljaštva (građanskim) seljačkim strankama — zapravo, u nesposobnosti Komunističke partije da ih tada okupi na svom programu i povede u revoluciju. Verovatno jedan od razloga nepostojanja radikalnog programa i neaktivnosti pre svega leži u činjenici da niti unutar same KPJ nije postojalo teorijski jače komunističko rukovodstvo koje bi moglo stvoriti konkretnu viziju borbe proletarijata i njegovu socijalnu strategiju.

Od 1924. godine počinje nova faza u formiranju stavova o agrarnom i seljačkom pitanju. Na Trećoj zemaljskoj konferenciji KPJ usvojena je »Rezolucija o agrarnom pitanju u Jugoslaviji i o radu na selu«. U njoj je istaknuto da seljak zbog teških ekonomskih prilika dolazi »sve više u kandže lihvara«, da se otvoreno vrši pljačka seljaštva od strane buržoazije i zemljoposednika i time što »…celokupna privredna, izvozna i poreska politika vlade pljačka i osiromašava ne samo malog seljaka, nego teško pogađa srednjeg seljaka«. Na ovoj konferenciji je zauzet principijelan i jasniji stav o savezu radnika i seljaka u borbi protiv feudalaca i seoskih kulaka. Komunistička partija je došla do saznanja da seljaštvo nije samo palijativna i marginalna društvena snaga i klasa, već objektivno velika socijalna snaga u društvu. Ona tada ističe tezu da je seljaštvo prirodni saveznik radnika u borbi za socijalizam. Eksplicitno se kaže. »Interesi ovih seoskih slojeva najtešnje su vezani sa interesima radničke klase i oni predstavljaju prirodnog saveznika proletarijata u njegovoj borbi protiv buržoazije udružene sa veleposednicima«.  Time je KPJ deklarisala lenjinistički princip o odnosu radničke partije (komunista) prema seljaštvu. Jasno su istaknuti motivi i klasni interesi seljaštva i radnika, jer »… u jednoj agrarnoj zemlji kao što je Jugoslavija pobeda radničke klase moguća je samo pod uslovom da njenu borbu protiv kapitalističkog ugnjetavanja pomognu i u njoj sudeluju široke seljačke mase«. Sa druge strane, »seljaci će pak tek onda moći poboljšati svoj položaj i oslobodili se od pljačke i ugnjetavanja buržoazije i veleposednika ako se priključe oslobodilačkoj borbi proletarijata. Životni interesi radnika i seljaka zahtevaju da nasuprot bloku feudalaca i buržoazije bude ostvaren blok radnika i seljaka«.⁸

Zalažući se za politiku da »neće ni za trenutak napustiti svoje principijelno gledište i rad koji ide za tim da seoske proletere i sitne seljake odvoji i istrgne ispod upliva bogatih seljaka i seoske buržoazije«, KPJ je usvojila posebnu taktiku i strategiju: saradnja sa seljaštvom »odozgo«, a sa političkim partijama »odozdo«.⁹ Naime, praksa i stav da se deluje samo sa rukovodstvima političkih partija, tj. »odozgo« postepeno se u KPJ napuštala, a aktivnost se usmeravala na delovanje u bazi,  tj. i među seljaštvom. Ovakva orijentacija KPJ u vreme kada je široki revolucionarni pokret u Evropi i u nas (u smislu raspoloženja masa) jenjavao, znači pozitivno i ozbiljno nastojanje da se stvori trajniji savez radnika i seljaka, koji će delovati konkretnim akcijama i na političkom planu, čime se poticala i ukupna revolucionarna aktivnost radničkog pokreta. Time se implicirala moguća proletersko-seljačka klasna frakcija kao revolucionarni subjekt.

Dve godine nakon Treće konferencije KPJ, tj. 1926. godine, CKKPJ je u svom proglasu istakao ulogu Partije i značaj saradnje sa seljaštvom. Naime, tada se počelo shvatati da je Staljinov uticaj na KPJ postao vrlo velik i upravo u ovom pitanju, a naročito 1925, kada se nameće teza o identičnosti seljačkog i nacionalnog pitanja. Stoga je i na Trećoj konferenciji došlo do kritika dotadašnjih stavova u KPJ i prihvatanja lenjinističkih stavova o ovom pitanju. Koliko je značenje imala Treća konferencija i ovaj zaokret KPJ, pokazuje i činjenica da je i Treći kongres KPJ potvrdio ispravnost ovih stavova i utvrdio naredne zadatke. Među njima je i zaključak o održavanju naredne partijske konferencije o agrarnom i seljačkom pitanju.¹⁰ I dok je Partija »ispravljala« svoje teorijske stavove i političke promašaje o političkom delovanju među seljaštvom, seljaštvo je postepeno dospevalo u mrežu manipulacije političkih stranaka u kojima je predstavljalo fizičku masu daleko od obećane vlasti. Njegov revolucionarni elan je splasnuo i on se postepeno etablirao u društvu u građanskim strankama. Seljak je bio »gladan hleba« a ne politike! Rezultat tih političkih borbi bilo je i ubistvo hrvatskih poslanika (braća Radić) u Skupštini Jugoslavije. To je, takođe, delom uticalo na prihvatanje sugestije KI da se pripremi revolucionarna akcija za promenu režima, što se vidi i u stavovima četvrtog kongresa KPJ 1928. godine u Drezdenu.

Od 1928. godine unutar KPJ otpočinje proces izgradnje partije radničke klase. Unutrašnje organizovanje KPJ se odrazilo delom na njeno ukupno političko delovanje koje je bilo nešto slabije u periodu 1929—1934. godine — do dolaska Tita na čelo KPJ. U ovom periodu, od 1932. godine ponovo dolazi do pokreta seljačkih masa, u isto vreme kada je vlada »rešavala« agrarno pitanje, tako da je KPJ permanentno upozoravala seljaštvo na njene zamke. Na primer, ovo upozorenje: »Ne čekajte nikakvih promena ,odozgo’, nego uzmite sudbinu u svoje ruke! Jer dobrovoljno neće ni monarhija niti vladajuća buržoazija nikada dati slobode, dobrovoljno se nikad neće odreći pljačke i sići s vlasti…«.¹¹

Na Četvrtoj konferenciji KPJ (1934. godine) dolazi do usmeravanja partijske politike na bitna pitanja, a među njima naročito na nacionalno i seljačko pitanje. Tada je Partija shvatila da fašizam sve više i agresivnije prodire i među seljačke mase, taj značajan potencijal za buduću proletersku revoluciju. Stoga Četvrta konferencija zauzima stav o pripremama za borbu protiv vojno-fašističke diktature. Pretpostavka te borbe jeste širok i jak politički savez i podrška seljaštva.¹² Na ovoj konferenciji su jasno istaknuti zahtevi borbe radnika i seljaka i opredjeljenja i očekivanja KPJ. Jedan od osnovnih ciljeva postaje stvaranje »radničko-seljačke sovjetske vlasti«. »Pobedonosna radnička i seljačka revolucija za koju KPJ sprema i organizuje radne mase svih nacija, uništiće vlast kapitalista i veleposednika, njihovu vojno-fašističku diktaturu i monarhiju i uspostaviti revolucionarnu diktaturu radničke klase i seljaštva, sovjetsku vlast«.¹³

Zbog nezadovoljstva rešenjem agrarne reforme, korupcijama i položajem seljaštva, u »Platformi inicijativnog odbora stranke radnog naroda« se kaže: »Samom tobožnjom reformom nije se skoro ništa postiglo. Veleposednici su i dalje ostali, deljeni su bedni komadići zemlje sa kojom se ne može živeti, otplate i porezi su bili neizdrživi, a agrarci su u masi napuštali dobivenu zemlju; konačno rešenje je odugovlačeno u beskonačnost, narodne manjine nisu dobile zemlju …«.¹⁴ Osnovna ideja koju je KPJ htela tada da ostvari bila je stvaranje »radničko-seljačke sovjetske vlasti«. Ona je smatrala da su zreli uslovi za čvrstim organizovanjem saveza eksploatisanih koji treba da revolucijom stvore svoju vlastitu vladu i državu rušeći buržoasku. Ovakva radikalna kritika društva, s jasnim političkim odrednicama, i zahtevi KPJ za rešenje agrarnog i seljačkog pitanja — imali su dalekosežne posledice i presudne uticaje na pripremanje ustanka. Ustanak se mogao dobiti prethodnom bitkom, a ona je bila idejno-političke naravi. Ona je značila prethodno konkretno teorijsko osmišljavanje toga ustanka, kao i kritiku društvenih odnosa na čelu s buržoaskim vladama, kao što je bila sporazumska vlada Cvetković—Maček. U stvari, što je fašizam bio više u porastu, to se KPJ više postavljala antifašistički i demokratski, a njen program i ciljevi postajali su konkretniji i određeniji za akcije.

U konkretnoj borbi na pripremi narodnooslobodilačkog ustanka naročito je značajna Peta zemaljska konferencija KPJ (1940. godine u Dubravi kraj Zagreba), koja je neposredno pred oružanu revoluciju istakla i svoje stavove o selu i seljaštvu. Stav KPJ je bio da se nakon sporazuma Cvetković—Maček, seljačko pitanje »još više zaoštrava time, što hrvatska gospoda nisu rešila ni jedno pitanje koje tišti seljake:

a) agrarno pitanje, raspodela veleposedničkih imanja i davanje na u potrebu šuma seljacima; b ) sniženje poreza i drugih tereta; c) razduženje seljaka i davanje kredita; d) obaranje cena industrijskih proizvoda i likvidacija prekupaca seljačkih proizvoda u korist seljaka proizvođača i širokih narodnih masa…

Naprotiv, nameću se (novi tereti u obliku raznih poreza i radi održavanja mnogobrojnog birokratskog aparata, zaštite drugih organa ugnjetavanja. Seljaci moraju plaćati porez čak i na ono što sami troše«.¹⁵ Konstatuje se, takođe, nezadovoljstvo seljaka sa vladajućom buržoazijom, opasnost od propagande koja ima za cilj da uvuče seljaštvo na stranu HSS, upozorava na zaoštravanje klasne diferencijacije među seljaštvom i favoriziranjem kulaka, itd., što sve »iziskuje neumorni rad komunista na selu, gde KPJ dobiva svakim danom sve veći ugled i simpatije«. Poruke Pete zemaljske konferencije KPJ su predstavljale dovoljan dokaz da KPJ vodi energičnu borbu da politički ojača savez sa seljaštvom i tako se pripremi za predstojeću revoluciju.

Nekoliko kasnijih proglasa KPJ predstavljaju poziv seljacima da se pridruže frontu radnika i proletera protiv postojećeg režima. Tek sada, pred slom stare Jugoslavije, savez radnika i seljaka dobiva svoj realniji sadržaj. Sve je to u odnosu na postavljenu platformu KPJ predstavljalo konkretan mobilizatorski posao — poziv na budući ustanak. U stvari, od vremena kada je rešeno pitanje frakcija u KPJ i dolaskom Tita na njeno čelo, seljačko pitanje je za KP predstavljalo, kao i nacionalno, ključno pitanje rada Partije. Od stava Partije prema njemu, ovisila je i sudbina predstojeće revolucije koju je Partija pripremala. Time je seljačko i agrarno pitanje ušlo u istoriju KPJ, kao jedno od najznačajnijih pitanja vezanih za njenu klasnu borbu u kapitalističkoj Jugoslaviji, zemlji seljaka, pa je tako i teorijski i praktično predstavljalo jednu od okosnica delovanja KPJ.

Analizirajući ekonomske probleme seljaštva i njegov značaj za rad KPJ i stavove KPJ u pojedinim periodima od 1919. do 1941. godine prema seljačkom i agrarnom pitanju, možemo izneti kratak rezime ukupnog rada KPJ na njihovom rešavanju, kao pretpostavci u postepenim pripremama uslova za ostvarivanje programa marksističke koncepcije o novom društvu putem narodnog ustanka i socijalističke revolucije. Odnos KPJ prema agrarnom i seljačkom pitanju u celini nije shvaćen niti tretiran kao odnos »prema nečemu izvan delokruga Partije«, iako u nekim momentima i nije bilo jasnog stava ili je stav prema tim pitanjima bio i nametan izvana — od strane KI. No, on nije bio uvek negativan. Delovanje KPJ u oblasti agrarnog i seljačkog pitanja jeste bilo istovremeno i unutarpartijski rad, imanentni i »prirodni« zadatak i potreba KPJ, za koju je ona i u nas bila konkretno istorijski vezana. Agrarno i seljačko pitanje bilo je istorijska nužnost za KPJ, koju je ona morala apsolvirati. Posle neiskorištenih šansi revolucije, nakon Prvog svetskog rata, pozitivno se u celini odvijao proces prodora KPJ na selo i među seljacima.

Za radikalno rešavanje agrarnog pitanja KPJ je u periodu 1919—1941. godine isticala ove zahteve: ukidanje feudalnih (i polufeudalnih) društvenih odnosa u potpunosti, eksproprijacija feudalne zemlje bez nadoknade, besplatna podela sitnim seljacima i poljoprivrednim radnicima eksproprisane zemlje kao i poljoprivrednog inventara, davanje beskamatnih kredita seljacima za podizanje poljoprivredne proizvodnje, brisanje svih seljačkih dugova proizašlih iz obaveze agrarne reforme i raskrinkavanje svih buržoaskih mahinacija u agrarnoj reformi. Tim je zahtevima KPJ pristupila radikalno, suprotstavljajući se svim palijativnim rešenjima koja su išla u korist buržoazije. U tome je, naravno, često ostajala samo na deklarativnim rešenjima. Iako klasična marksistička teorija smatra da treba stvarati komplekse zemljišta, KPJ je bila za podelu zemlje seljaštvu iz dva razloga: da udovolji zahtevima seljaka, a istovremeno da udovolji tada jedino prihvatljivom Lenjinovom principu rešavanja agrarnog pitanja u nerazvijenoj zemlji, kakva je bila i stara Jugoslavija. To je značilo izboriti se da agrarni program postane deo političkog programa.

Budući da Kraljevina SHS, odnosno Jugoslavija, nije mogla da reši agrarno pitanje, ona ga je praktično »ostavila« istorijskom toku događaja — predstojećem narodnooslobodilačkom ratu i socijalnoj revoluciji. U rešavanju seljačkog pitanja KPJ je prošla put od prihvatanja ideje da je seljaštvo revolucionarna snaga u uslovima revolucionarnog rukovodstva (KP) i sazrevanja ideje da je seljaštvo saveznik radničke klase — do zahteva i realizacije postavljenih ciljeva: jedinstvenog fronta radnika i seljaka u borbi protiv vladajućeg režima i društveno-ekonomskih odnosa. U toj borbi KPJ je isticala i ostvarivala ove svoje zahteve: stvaranje čvrste veze između radnika i seljaka preko jedinstvenog klasnog interesa, povezivanje nacionalnog i seljačkog pitanja, pomoć seljaštvu nepriznatih nacija i narodnosti, zastupanje stavova o prirodnom savezništvu eksploatisanih seljaka i radnika, permanentna borba za pridobijanje srednjih seljaka za političke akcije, saradnjom »odozdo« među seljacima i »odozgo« s rukovodstvima političkih stranaka, savez radnika i seljaka pod vodstvom KP u teoriji i neposrednoj akciji i zahtev za ostvarivanje vlasti radnika i seljaka.

Rešenje postavljenih zadataka nije bilo lako naći i sprovesti, tim više što je u staroj Jugoslaviji radništvo bilo malobrojno, a KPJ proganjana i zabranjena. Stoga je, pored NRPJ, sindikalno organizovan proletarijat u otvorenoj borbi predstavljao njegovu političku organizaciju. Ipak, danas možemo reći, u osnovnim postavkama i zadacima KPJ je ostvarila svoj istorijski zadatak u granicama realnih mogućnosti, bez obzira na propuste, pripremivši eksploatisano seljaštvo i radništvo za predstojeću revoluciju. Zajednički interesi seljaka i radnika su došli do punog izražaja u jedinstvenom istupanju protiv postojećega režima i ulaskom u NOB.

 

Ivan Cifrić: Klasno-socijalna struktura Saveza Komunista Jugoslavije: Istraživački projekti CDI. (1984). Beograd: Izd. Centar Komunist.
Priprema i adaptacija: Princip.info

 

---

1. Vidi KPJ od 1919. do 1941. (Izabrani dokumenti), Školska knjiga, Zagreb. 1959, str. 14  ↩

2. Isto, str. 378  ↩

3.  Istorijski arhiv KPJ, tom II, str. 22.  ↩

4. Isto, str. 43  ↩

5. Isto, str. 33  ↩

6. Isto, str. 36  ↩

7. Vladimir Stipetić, Poljoprivreda i privredni razvoj, Informator, Zagreb, 1969, str. 65; Živko Topalović, Začeci socijalizma i komunizma u Jugoslaviji, London, 1960 str. 102-103  ↩

8.  Slavuljub Cvetković, »Idejni problemi razvoja KPJ od Osme mesne konferencije zagrebačkih komunista«, u: VIII konferencija zagrebačkih komunista i razvoj KPJ-SKJ kao moderne partije radničke klase, str. 43.  ↩

9. Istorijski arhiv KPJ, tom II, str. 80  ↩

10. Istorijski arhiv KPJ, tom II, str . 124— 126.  ↩

11.  KPJ od 1919. do 1941, str . 114—115.  ↩

12.  Istorijski arhiv KPJ, tom II, str . 252—253.  ↩

13. Isto, str. 263  ↩

14. Isto, str. 161  ↩

15.  KPJ od 1919. do 1941, str . 178—179.  ↩