Neoimperijalizam i dalje od njega

Sa prvim svetskim ratom, svetski kapitalistički sistem započeo je novu etapu svog razvoja. Ona se nije sastojala toliko u premeštanju metropole iz Evrope u Sjedinjene Američke Države, koliko u celokupnom preobražaju industrijskog kapitalizma — a zatim i finansijskog — u monopolski kapitalizam. Započevši u Sjedinjenim Američkim Državama, ali ubrzo zatim i u Evropi i Japanu, nekadašnja obična industrijska firma ili finansijska kuća zamenjena je džinovskom monopolskom korporacijom sa nacionalnom osnovom, ali, u stvari, spremnom da zavlada svetom. To je multiindustrija, kolosalni serijski proizvođač standardizovanih proizvoda nove tehnologije, koja obavlja sopstvene finansijske operacije, predstavlja sopstvenog svetskog kupoprodajnog agenta, a često i faktičku vladu u mnogim satelitskim zemljama, pa sve češće i u mnogim zemljama-metropolama. Da bi se udovoljilo novim potrebama države i monopolskih korporacija u metropoli, neoimperijalistički razvoj XX veka stvorio je nove instrumente ulaganja i prodora kapitala pretvorivši ih, u većoj meri nego i sama spoljna trgovina, u glavnu međunarodnu vezu pomoću koje se u metropoli učvršćuje kapitalistički razvoj u njegovoj monopolskoj etapi, na račun razvoja sve veće nerazvijenosti u Latinskoj Americi.

• Kriza u metropoli i latinoamerički razvoj

Prvi svetski rat omogućio je satelitskim privredama Amerike predah u pogledu stranog kapitala i spoljne trgovine, kao i ostalih veza s metropolom. Kao što se i ranije događalo, Latinoamerikanci su podstakli sopstveni industrijski razvoj prvenstveno namenjen unutrašnjem tržištu potrošnih dobara. Čim se završio rat, industrija metropole, sada uglavnom severnoamerička, prodrla je upravo u one oblasti i sektore, kao što je bila industrija potrošnih dobara u Buenos Ajresu i San Paolu, koje su Latinoamerikanci tek bili industrijalizovali sa sjajnim perspektivama. Oslonjene na svoju finansijsku, tehnološku i političku moć, severnoameričke i britanske korporacije docnije su potisnule, pa i zamenile — tj. denacionalizovale — latinoameričku industriju. Krize trgovinskog bilansa koje su, naravno, izbile, sanirane su pomoću spoljnih zajmova kojima su pokrivani deficiti, ali ti zajmovi su služili i da se od vlada dobiju koncesije koje su omogućavale još snažniji prodor metropole u privredu Latinske Amerike.

Kriza 1929. godine, suprotno teoriji međunarodne trgovine, ali u skladu sa istorijskim činjenicama, veoma je smanjila učešće stranog kapitala i trgovine, a sledstveno tome i transfer investicionih sredstava iz satelita u metropolu. Slabljenje ekonomskih veza sa Latinskom Amerikom i umanjeno mešanje metropola počelo je depresijom 1930. godine, održalo se tokom recesije 1937, i produžilo za vreme Drugog svetskog rata i odgovarajuće obnove, sve do početka pedesetih godina. To je u Latinskoj Americi stvorilo ekonomske uslove i omogućilo političke promene koje su se odrazile kao početak njene najjače nacionalističke politike i najveće samostalne industrijalizacije posle perioda 1830—1840. godine, a možda i svih vremena. Revolucija 1930. godine u Brazilu dala je industrijskim interesima određenu političku moć, dovela na predsednički položaj velikog nacionalistu Zetulia (Getulio) Vargasa i omogućila industrijalizaciju San Paola. U Meksiku je Prvi svetski rat podstakao preporod i produžetak meksičke antiimperijalističke revolucije iz 1910. godine; depresija je omogućila i olakšala učvršćenje revolucije pod predsedništvom nacionaliste generala Kardenasa (Cardenas), koji je eksproprisao naftu, do tad a u rukama stranaca, razdelio zemlju i postavio temelje industrijalizaciji koja će uslediti četrdesetih godina. Za čitavu Latinsku Ameriku, kriza metropole je vreme kada se stvaraju, tada napredni, nacionalistički pokreti Aja de la Torea (Haye de la Torre) u Peruu, Agira Serde (Aguirre Cerda) u Čileu; Romula Galjegosa (Romul Gallegos) i Romula Betankura (Romul Betancourt) u Venecueli; Perona u Argentini.

Industrijalizacija se sada nije ograničila na to da proizvodi samo potrošna dobra za tržište visokih prihoda, već je obuhvatila i obezbeđivanje — pomoću domaćeg, a ne inostranog javnog i privatnog kapitala — kapitalnih dobara za tešku industriju, kao što su industrija čelika, hemijskih proizvoda, električne energije i mašina.

• Ekspanzija metropole i nerazvijenost Latinske Amerike

Sa okončanjem rata u Koreji, završio se i ovaj medeni mesec Latinske Amerike. Ekspanzija neoimperijalističke metropole — sada posredstvom kapitala i trgovine međunarodne monopolske korporacije — uzela je ponovo puni zamah, obuhvatajući iznova Latinsku Ameriku procesom svetskog kapitalističkog razvoja i obnavljajući u njoj proces nerazvijenosti. Tradicionalni trgovački odnosi metropola—satelit u razmeni industrijske robe za sirovine, pod sve nepovoljnijim uslovima za Latinsku Ameriku, krize i deficiti platnih bilansa satelita, kao i neprekidni kompenzacioni hitni zajmovi od metropole, dobili su ponovo svoj stari značaj. Ali sada su svi ovi činioci delovali zajedno i pod otežanim okolnostima, dok je strukturna nerazvijenost Latinske Amerike bila još produbljenija usled neoimperijalističke težnje džinovskih monopola da se u Latinskoj Americi domognu prerađivačkih industrija i uslužnih delatnosti i da ih uključe u privatno carstvo monopola. U međuvremenu, široke latinoameričke mase iz dana u dan su postajale sve siromašnije.

Bitne principe investicija monopola iz metropole već potkraj dvadesetih godina oštro i vispreno je analizirao J.F. Norman u svom delu La lucha por America del Sur (Borba za Južnu Ameriku): »Uporedimo strukturu inostrane trgovine i investicija u Južnoj Americi. Izvoz Sjedinjenih Američkih Država obuhvata uglavnom mali broj artikala modernije masovne proizvodnje. Automobili, radio aparati, gramofoni, mašine, samo su neki od proizvoda velikih industrija osnovanih u skorašnje vreme… Ko proizvodi ove artikle ? Mahom uvek istih trideset velikih… Uvoz SAD iz Južne Amerike uglavnom se sastoji od proizvoda zemlje: rude, sirovina, kao što su nafta, kalaj, kafa. Ko ih proizvodi u Južnoj Americi? U većini slučajeva, organizacije članice istih trideset velikih iz SAD. Njihove investicije nalaze se prividno u ispostavama za izvozne poslove. Veliki deo spoljne trgovine SAD sa Južnom Amerikom nalazi se pod kontrolom istih firmi koje redovno investiraju u lokalnu industriju. Ova čudovišna preduzeća izgleda da su prva, ne samo u pogledu investicija , već i spoljne trgovine… čitava ekonomska razmena s Južnom Amerikom kao da je u suštini proizvod neprekidne ekspanzije industrijskih džinova… Preduzeća tridesetorice velikih  rade u čitavom svetu, ali su im službena sedišta u  jedinjenim Američkim Državama. Ona raspolažu investicijama, a preko njih i izvozom sredstava za proizvodnju, kao što su mašine ili razna postrojenja. Ona nadgledaju proizvodnju, a preko nje i raspodelu proizvedenih artikala… Takva svetska ekspanzija tipična je za modernu etapu kapitalizma, jer su nacionalne granice previše skučene za svetska preduzeća«.

Oko 1950. godine, više od 90% neposrednih investicija Sjedinjenih Američkih Država u Latinskoj Americi poticalo je iz 300 severnoameričkih korporacija, a od tad a se »stepen koncentracije još više učvrstio«. Tokom pedesetih godina, korporacije međunarodnog monopola prevazišle su prosto instaliranje inostrane industrije u okvirima carinske barijere koja štiti Latinsku Ameriku, i garantuje visoke cene i profite. U prvo vreme montažne radionice i trgovinske organizacije osnivaju neku vrstu pomoćnog sistema u kome srednji i mali latinoamerički industrijalci proizvode delove za lokalnu montažu za račun monopola iz metropole. Monopol metropole uslovljava industrijski proces, određuje proizvodnju čiji je jedini kupac, smanjuje sopstvene izdatke u kapitalu oslanjajući se na investicije i kredite svojih latinoameričkih izvođača i podizvođača, i prebacuje cenu koštanja cikličnih hiperprodukcija na ove fabrikante: istovremeno za sebe zadržava lavovski udeo u profitima ovakvog aranžmana, za ponovna ulaganja i ekspanziju u Latinskoj Americi, odnosno za njihovo upućivanje u metropolu i na druga mesta u svetu gde deluje.

Poslednjih godina monopoli iz metropola otišli su korak dalje u procesu integracije metropola—satelit tako što se udružuju sa industrijskim i/ili finansijskim grupama, pa čak i sa zvaničnim institucijama, u takozvana mešovita preduzeća. U Latinskoj Americi ovaj proces često brane kao čuvara domaćih interesa, i stimulišu kao pokretača ekonomskog razvoja. Preko njih se predlaže (uglavnom pripadnici latinoameričke » krupne buržoazije« kojima to koristi, ili njeni predstavnici) da Meksiko ili Brazil učestvuju u finansiranju i kontroli ovakvih preduzeća, ili da se bakar »čileanizuje« (umesto nacionalizacije) vladinim učešćem od 25%, 49% ili 51%. U Sjedinjenim Američkim Državama, ovaj proces je bio ozvaničen u Pismu severnoameričkom narodu, upućenom od Republikanskog koordinacionog komiteta na čijem čelu je bivši ambasador Meksika. U pismu se preporučuju ovakva »udruživanja« kao najbolji savez za napredak, sa »stvarno jednakim mogućnostima«, i vojne diktature koje »mogu da obezbede potrebnu stabilnost u cilju osujećenja komunističke opasnosti u periodima političkog i ekonomskog prelaza«. U ovom novom udruživanju s kapitalom i vladama Latinske Amerike monopoli metropola, u početku, sa zadovoljstvom prihvataju učešće koje iziskuje malo sopstvenog kapitala. U stvari, inostrano društvo često dolazi sa malo kapitala ili bez njega, ali, oslanjajući se na međunarodni ugled koji uživa i na svoju kreditnu sposobnost, ono na licu mesta pribavlja svoj udeo.

Prema podacima Odeljenja za trgovinu Sjedinjenih Američkih Država, 1957. godine izašlo je iz Sjedinjenih Američkih Država 26% od ukupno obezbeđenog i upotrebljenog kapitala za sve američke operacije u Brazilu, dok je ostatak obezbeđen u Brazilu uključujući i 36% iz brazilskih izvora izvan severnoameričkih firmi. Te iste godine 26% američkog kapitala neposredno investiranog u Kanadi poticalo je iz Sjedinjenih Američkih Država, a ostatak je takođe dobijen u Kanadi. Već 1964. godine, međutim, deo severnoameričkih investicija poreklom iz Sjedinjenih Američkih Država opao je na 5%, svodeći, u periodu od 1957. do 1964. godine, prosek severnoameričkog udela u ukupnom kapitalu kojim su raspolagale severnoameričke firme na svega 15%. Sav preostali deo »stranih investicija« bio je obezbeđen u Kanadi od zadržanih dobiti (42%), rezervi na ime amortizacije (31%) i fondova koje su severnoameričke firme dobile na kanadskom tržištu kapitala (12%). Prema anketi sprovedenoj o američkim firmama koje su se bavile direktnim ulaganjem i delovale u Kanadi tokom 1950—1959, 79% firmi uspelo je da pribavi oko 25% kapitala namenjenog svojim operacijama na licu mesta, dok je 47% s ev ernoameričkih firmi koje su imale investicije u Kanadi uspelo da celokupni svoj operativni kanadski kapital obezbedi u toj zemlji, a ne u Sjedinjenim Američkim Državama. Ima razloga da se veru je da je ovo severnoameričko iskorišćavanje stranog kapitala za finansiranje severnoameričkog »stranog investiranja« daleko veće u nerazvijenim zemljama, mnogo slabijim i bespomoćnijim nego što je Kanada.

Glavni udeo korporacija iz metropola u mešovitom preduzeću sastoji se od tehnološkog bloka licenci, nacrta, industrijskih procesa, preplaćenih stručnjaka i, što nije od manjeg značaja, fabričkih marki i propagandnih kampanja, dok je najveći deo kapitala za finansiranje, latinoamerički, kao i porezi, isključive licence i ostale koncesije i, možda ono što je najvažnije, carinska zaštita. Monopolska međunarodna korporacija tada može da izvuče potpunu prednost iz svog tehnološkog monopola, finansijske rezerve i neposredne i posredne političke moći i da iz zajedničkog preduzeća dobija veće profite nego njeni latinoamerički partneri, da ih reinvestira i stekne veću kontrolu nad preduzećem, privredom i zemljom u kojoj deluje. U međuvremenu, latinoamerički partneri bivaju politički onemogućeni, a zatim iskorišćeni kako bi svoje vlade privoleli na stvaranje ili poboljšanje investicione klime za »strani« kapital.

Ovakvo udruživanje monopola iz metropole sa preduzećima i vladama Latinske Amerike — ili, tačnije rečeno, apsorbovanje tih preduzeća i vlada od strane monopola — nije nipošto ograničeno na prerađivačku industriju. Ono obuhvata bankarstvo, poslove osiguranja, zahvata zatim trgovinu na veliko, međunarodnu i domaću, kao i trgovinu na malo, koje sve više i više monopolizuje; zahvata poljoprivrednu proizvodnju za domaće i svetsko tržište, finansira njene troškove i kontroliše proizvodnju; zahvata sve vrste uslužnih delatnosti, bioskope, snimljenu muziku, vesti za štampu, radio, televiziju i, što je takođe od značaja, reklamu (kao što svako može da ustanovi na svoje zadovoljstvo ili nezadovoljstvo, pošto je 95% proizvoda koji se reklamiraju preko televizijskih ekrana u Meksiku i ostalim zemljama Latinske Amerike od severnoameričkih firmi, u omotu od vestern-programa, FBI i kontrašpijunaže, ne baš neodređenog ideološkog sadržaja).

Vertikalna i horizontalna integracija jedne korporacije koja deluje u više ovih sektora latinoameričkog tržišta i kontroliše ga — a da i ne spominjemo svetsku kontrolu — omogućava veće dobiti u svakoj pojedinačno, kao i u celokupnim operacijama. Isto ovo može se reći za severnoameričke firme koje deluju u Latinskoj Americi. Njima banke iz Severne Amerike pozajmljuju latinoameričke depozite, koje onda one međusobno kupuju i prodaju i u vezi s tim objavljuju oglase preko severnoameričkih reklamnih agencija, koristeći njihov uticaj nad sredstvima masovnih komunikacija Latinske Amerike da bi izvršile pritisak u cilju prihvatanja ekonomskih i administrativnih mera pogodnih interesima metropole i na uštrb narodnih interesa. Integrisani kapitalistički monopol stvara na ovaj način u Latinskoj Americi spoljne uštede sa više aspekata: izvan svih ekonomskih sektora, izvan svih monopola u metropoli, i izvan svih latinoameričkih privreda, koje se sledstveno tome još više dekapitalizuju u korist metropole.

Kapitalistički razvoj ide i korak dalje. On je izrastao od izvoznika kapitala za investiranje do monopola koji apsorbuje domaće privrede Latinske Amerike i danas prerasta u imperiju korporacija koja se sada priprema da apsorbuje čitav latinoamerički kontinent u monopol metropolitskih korporacija. Od nedavno Sjedinjene Američke Države su počele da podstiču latinoameričku ekonomsku integraciju, u nastojanju da postignu stvaranje Zajedničkog interameričkog tržišta koje bi obuhvatilo i Sjedinjene Američke Države i Kanadu. I bez ovoga poslednjeg, najveći deo latinoameričke trgovine industrijskom robom pripada, prema sporazumu iz Montevidea, severnoameričkim korporacijama — kao što su Kajzer i Dženeral ilektrik (General Electric) — koje na taj način imaju mogućnost da proizvode u jednoj latinoameričkoj zemlji da bi, zatim, izvozile u drugu. Ne zadovoljavajući se ovim spoljnotrgovinskim multilateralnim sporazumima, severno američka metropola sklapa i bilateralne ugovore, koji su jedna vrsta subimperijalizma. Izgleda kao da su Sjedinjene Američke Države odabrale Brazil u Južnoj Americi — posle državnog udara 1964. godine i, u manjoj meri, Meksiko u Centralnoj Americi, kao petu kolonu ili ekonomski i politički m ostobran na američkom kontinentu, odakle severnoamerički monopoli i njihova vlada prisvajaju tržišta i vlade manjih zemalja pošto pomoću tehnologije, kapitala i političkog uticaja stvore nužne uslove za ekspanziju. Taj integracionistički i subimperijalistički razvoj uvećava ekonomsku i političku neravnotežu, kako unutar tih zemalja tako i između njih, što uostalom čini svetska ekspanzija monopola u celini (treba konsultovati radove Ruja Maura Marinija).

Glavni podsticaj za ove neoimperijalističke oblike nejednakog razvoja i neuravnotežene latinoameričke nerazvijenosti, potiče od neprestane ekspanzije i monopolizacije međunarodnih korporacija sa severnoameričkom osnovom i od n jihove nove tehnološke revolucije. Posledice ovakvog kapitalističkog razvoja u Latinskoj Americi idu mnogo dalje od bezazlenog ulaganja kapitala i uspešnog uvođenja tehnoloških dostignuća. Tehnološka revolucija u automatizaciji, kibernetici i standardizaciji celokupnog industrijskog procesa monopola, uz odgovarajuće brzo zastarevanje mašina, njihova sve manja relativna efikasnost i pojava viška industrijske opreme, dovodi do prenošenja slobodne ili tek zastarele opreme iz metropole u Latinsku Ameriku, često i bez promene vlasnika (naravno, za potrebe poreza, razdužuje se matična kuća, a zadužuju filijale po astronomskim knjigovodstvenim cenama, što veštački povećava troškove, prikriva stvarne zarade, i pomaže da se iz zemlje primaoca izvuče kapital).

U Latinskoj Americi, međunarodni monopol koristi ovu opremu i tehnologiju da bi se takmičio sa lokalnim konkurentima, uklonio ih ili apsorbovao, jer ovi nemaju sredstava ili isporučilaca kod kojih bi se mogli snabdevati, ili nisu u stanju da pribave dozvole za uvoz. Ovo se naziva podizanjem tehnološkog nivoa latinoameričke privrede i eliminisanjem neefikasnosti. Naravno, svuda u kapitalističkom svetu severnoamerička tehnologija postaje novi izvor monopolske moći i nova osnova ekonomskog kolonijalizma i političkog neokolonijalizma. Međunarodna korporacija koja kontroliše ovu tehnologiju povećava monopolsku moć nad svojim latinoameričkim partnerima iz mešovitih preduzeća, nad svojim takmacima iz drugih firmi i nad privredom Latinske Amerike uopšte. U njoj se, kao rezultat svega, zaoštrava odnos kapita l—rad, raste hiperprodukcija i opada opšti nivo najamnina. Iz ovih razloga, a i zato što se investicije iz inostranstva uveliko povećavaju bez odgovarajućeg povećanja domaće kupovne moći, postaju sve češće i duže, periodične krize, pa u Latinskoj Americi raste strukturna i ciklična nezaposlenost. Kada do njih dođe, snažne latinoameričke firme progutaju svoje slabije sunarodnice, a i njih, opet, apsorbuju, po sniženim cenama, monopoli iz metropole, još veći i jači, čime se dalje povećava stepen monopola i denacionalizacije Latinske Amerike. Kad je tokom 1964. godine nacionalni dohodak per capita u Brazilu opao za 6%, njegovog najvećeg proizvođača čelika apsorbovao je »Betlehem stil«. Na ovaj način, korišćenje postojeće opreme, kontrola nad novim investicijama i selekcija uvoza, određeni su još više potrebama i pogodnostima metropole, a sve manje odgovaraju potrebama razvoja Latinske Amerike i društvenim potrebama njenih naroda.

Ovaj monopolski kapital, pored toga što stvara dobit pomoću koje metropola prisvaja latinoameričku privredu, svakako izaziva još veći transfer dobiti ovih stranih firmi i još veći odliv kapitala iz Latinske Amerike u Sjedinjene Američke Države. I konzervativne procene Trgovinskog odeljenja Sjedinjenih Američkih Država pokazuju da je između 1950. i 1965. godine ukupni odliv kapitala namenjenog investicijama u preostalom delu sveta iznosio 23,9 milijardi dolara dok je odgovarajući priliv dobiti iznosio 37 milijardi, što čini neto priliv u Sjedinjene Američke Države od 13,1 milijarde. Od ukupnog iznosa, 14,9 milijardi preselilo se iz Sjedinjenih Američkih Država u Kanadu, dok je 11,4 bilo upućeno u suprotnom pravcu, što čini neto odliv iz Sjedinjenih Američkih Država od 3,5 milijardi. Ali, situacija koja postoji između SAD i svih ostalih zemalja, u većini slučajeva siromašnih i nerazvijenih, sasvim je suprotna: 9 milijardi investicija odlazi u ove zemlje, dok 25,6 milijardi dobiti kapitala dolazi iz njih u Sjedinjene Američke Države, što čini neto priliv od siromašnih bogatima od 16,6 milijardi. Odgovarajući odliv kapitala SAD u Latinsku Ameriku bio je 3,8 milijardi dolara, a odliv iz Latinske Amerike u SAD 11,3 milijardi, što predstavlja negativni saldo od 7,5 milijardi dolara za Latinsku Ameriku. S obzirom na to da međunarodne korporacije izbegavaju poreze i druge namete na razmenu tako što redovno uvećavaju fakture prodaje iz matične kuće i niže zaračunavaju svoju kupovinu od filijala iz Latinske Amerike, deo njihove dobiti ostaje prikriven pod stavkom troškova, tako da je stvarni transfer profita iz Latinske Amerike u metropolu veći od onoga koji registruju latinoameričke vlade i vlada metropole.

Operacije u inostranstvu uglavnom prevazilaze odgovarajuće investicije. Transfer profita od neposrednih ulaganja stranih korporacija košta Latinsku Ameriku (s izuzetkom Kube) oko 14% njenih prihoda od izvoza robe i usluga. Ali ostali transferi kapitala, registrovani i prikriveni, čine narednih 11% od njenih deviznih prihoda, i još 15% na ime otplate stranog duga, što iznosi ukupno 40% od njenih deviznih prihoda, koliki je i godišnji odliv latinoameričkog kapitala. Plaćanja Latinske Amerike na ime spoljnih usluga, kao što su transport (10%), putovanja u inostranstvo (6%) i ostalo, apsorbuju narednih 21% od dobiti iz spoljne trgovine Latinske Amerike — više od 6 milijardi dolara godišnje, odnosno 7% od njenog bruto-nacionalnog dohotka, i gotovo polovinu njenih bruto-investicija (možda i više od njenih celokupnih neto-investicija) koji se isplaćuju strancima — gotovo u celini metropoli) — na ime pružanja ovih nevidljivih usluga, koje ne obuhvataju nijednu paru fizičke robe za Latinsku Ameriku. Ne treba se onda čuditi hroničnom deficitu platnog bilansa, uprkos činjenici da se raspolaže adekvatnim bogatstvima.

Kako se politika cena monopolskih međunarodnih korporacija i njihovo uslovljavanje ekonomske strukture Latinske Amerike negativno odražava na njene trgovinske uslove, a istovremeno i kao rezultat monopolskog kapitalizma, smanjile su se komercijalne olakšice za plaćanja u Latinskoj Americi. Između 1950. i 1962. godine, cene latinoameričkog uvoza porasle su za 10%, ali su cene njenog izvoza opale za 12%; na taj način, dok je latinoamerički uvoz rastao za 42%, izvoz je morao porasti za 53%. Ovaj gubitak od 3% od njenog bruto-nacionalnog dohotka na ime trgovine sabran sa 7% od bruto -nacionalnog dohotka na ime usluga, ili samo još 5% (40% profita na devize) na ime finansijskih isplata strancima, čini 8% do 10% njenog bruto -nacionalnog dohotka, što dvostruko ili trostruko premašuje iznos kapitala koji Latinska Amerika namenjuje neto-investicijama. Kao osnova poređenja, ukupni izdaci na ime javnog i privatnog školstva, od zabavišta do univerziteta, iznose u Latinskoj Americi samo 2,6% od njenog bruto-nacionalnog dohotka. Ako se, dalje, doda procenat bruto-nacionalnog dohotka i umnožene neto in vesticije koje se dodatno gube po osnovu nezaposlene radne snage i sredstava u Latinskoj Americi — upoređeni sa onima koji bi se dobili da se nastavlja njena industrijalizacija iz tridesetih i četrdesetih godina i iz perioda Korejskog rata — onda gubici viška za investiran je u Latinskoj Americi izazvani neoimperijalizmom iznose daleko više, a možda i duplo. Ako bismo dalje mogli da izračunamo i devijacije i zloupotrebe rada i kapitala u Latinskoj Americi, izazvane neoimperijalističkim apsorbovanjem njene privrede i korišćenjem za svetski monopolski razvoj metropole — umesto za sopstveni ekonomski razvoj — imali bismo još jasniju sliku o devijacijama latinoameričkih resursa, o šteti koju trpi ekonomski razvoj Latinske Amerike i o strukturnoj nerazvijenosti koju monopolski kapital neoimperijalizma stvara u današnjoj Latinskoj Americi.

Ovaj neoimperijalistički razvoj nepovoljnih uslova trgovine, hronični deficiti i povratne krize platnog bilansa Latinske Amerike, kao i rastuća potreba u metropoli za putevima, energijom i stručno osposobljenim ljudstvom za rad na njenim postrojenjima, doveli su do stvaranja pravog košmara finansijskih institucija, koje podmiruju ovakve potrebe, i drže pod kontrolom takvo stanje. Neke od njih su tela Ujedinjenih nacija, kao Svetska banka (BIRF) i Međunarodni monetarni fond (FMI). Ostale su nezavisne, kao GATT; a mnoge formalno ili stvarno zavisne od Sjedinjenih Američkih Država, kao Eksimbanka, Interamerička banka za razvoj (BID), i sl. Premda kod njih postoji izvesna specijalizacija rada sve one, u suštini, u Latinskoj Americi imaju istu ulogu: pružaju podršku uključivanju finansijskih investicija ovog kontinenta u strukturu monopolskog kapitalizma metropole, finansirajući, pritom, neizbežne deficite koji odatle proisteknu ili nove potrebe za infrastrukturom i tehničkim osobljem, u društvenom razvoju ljudskog kapitala, za koje se stara Savez za napredak (poslednja ekonomska špekulacija metropole koja to sada preporučuje kao najvažniju stvar u čitavom razvoju); a, često, finansirajući i troškove investiranja u korporacije koje sasvim ili delimično pripadaju metropoli i koje primaju ove zajmove neposredno ili posredno preko vlada.

Neki ovlašćeni posmatrači već su okarakterisali neke od ovih institucija. Ekonomska komisija za Latinsku Ameriku Ujedinjenih nacija (CEPAL), kaže: »Kreditne operacije Eksimbanke (odnosno vlade Sjedinjenih Američkih Država) i BIRF (odnosno Svetske banke Ujedinjenih nacija) i dalje su ograničene na zajmove za konkretne projekte. Tvrdi se da se tako postupa zbog želje ovih banaka da kombinuju svoje tehničko znanje sa znanjima zajmoprimaoca u toku prethodnih potrebnih istraživačkih radova i studija… kao i da bi se omogućila stroža kontrola nad upotrebom fondova… Na trećem mestu, Eksimbanka i BIRF su dugo nastojali da izbegnu davanje zajmova koji bi mogli da konkurišu stranom privatnom k apitalu. Ovo se odrazilo u vidu plana kreditiranja koncentrisanog pre na infrastrukturu, nego na industriju«. U svom delu Inversion privada y oficial de Estados Unidos en el exterior (Privatne i zvanične investicije Sjedinjenih Američkih Država u inostranstvu), Rejmond Majksel (Raymond Mikesell) ide tako daleko da tvrdi kako je »Banka (Eksimbanka) u osnovi instrument politike SAD… Politički obziri previše znače kod odobravanja zajmova, pa čak i kod početnih ili zvaničnih procenjivanja stranih zajmoprimalaca«. Pozivajući se na Majksela, Ujedinjene nacije primećuju kako »je, dakle, očito da          Eksimbanka mora biti smatrana osnovnim instrumentom spoljne politike SAD«. Koliko god se trudili da to izvedu diplomatski, ovi ovlašćeni posmatrači veoma jasno kazuju kako i zašto metropole kontrolišu ove institucije i vode privredu i politiku Latinske Amerike. Pod pretnjom obustave finansiranja, čime bi se stvorili neodrživi platni bilansi i političke krize, ove kreditne agencije metropole bukvalno ucenjuju vlade Latinske Amerike, koje postaju sve zavisnije, da bi ih obavezale da prihvate monetarnu i fiskalnu politiku i planove investicija koje im propisuje metropola onako kako to njoj odgovara.

Ovo je glavna aktivnost Međunarodnog monetarnog fonda Ujedinjenih nacija u Latinskoj Americi. Tokom dve decenije, MMF je latinoameričkim vladama nametnuo u desetinama slučajeva devalvaciju i strukturno inflacionističku monetarnu politiku. Dok se MMF služi opravdanjima zasnovanim na klasičnoj teoriji međunarodne trgovine i monetarne politike kako bi prikrio svoju ucenjivačku politiku koju naziva traženjem odgovornosti od latinoameričkih vlada — glavne očigledne posledice te politike u Latinskoj Americi bile su: povratne devalvacije njenih valuta; devalvacije koje remete trgovačka pravila na štetu Latinske Amerike i snižavaju za monopole metropole cenu latinoameričke privrede; prinudna konvertibilnost latinoameričkih valuta, koja dopušta međunarodnim monopolima da lako konvertuju svoju dobit iz Latinske Amerike u dolare i zlato; obavezni državni zajmovi ostalih institucija metropole, nezavisno od kompenzatornih kratkoročnih zajmova MMF i kredita koji su ekonomski i politički vezani; i istovremeno strukturna nezaposlenost i inflacija u privredi Latinske Amerike koja devalvacijama ide naruku domaćim i stranim vlasnicima, a prevaljuje teret na leđa radnika čiji stvarni prihodi opadaju; najzad, takođe značajno pogoršanje uslova razmene i deficita platnih bilansa, usled čega se ciklus ponavlja i zavisnost od MMF i ostalih instrumenata investicija i kreditiranja metropole povećava. Sve ovo je propraćeno jačom dozom lekova od Međunarodnog monetarnog fonda i osnovnom neoimperijalističkom politikom.

 

Izvod iz: Andre Gunder Frank, Capitalismo y subdesarrollo en America Latina, Ed. Siglo XXI, 3. izdanje. Mexico, 1976.
Prevod: Jasna Bunjevac Sotelo
Priprema: Princip.info