Ovih dana se navršava 47 godišnjica pogibije, na našim prostorima malo poznatog revolucionara i marksističkog teoretičara borbe u neokolonijama, Mahira Čajana. Kao vođa studentskog pokreta ’60-ih godina u Turskoj, a potom kao jedan od osnivača Turske narodnooslobodilačke partije-fronta (THKP-C), objedinio je iskustva revolucionarnih pokreta svojih savremenika, pre svega Kube, Južne Amerike i Vijetnama. Suprotstavivši se reformističkoj politici socijalističkih partija u Turskoj, zagovarao je oružani ustanak za oslobođenje Turske od imperijalističkog jarma.
Poslednja akcija Čajanove organizacije je bila otmica trojice NATO vojnika sa ciljem da se spreči smrtna kazna trojice revolucionara iz Turske narodnooslobodilačke vojske (THKO): Deniza Gezmiša, Jusufa Arslana i Husejina Inana. Poginuo je u selu Kizildere nakon izdaje seoskog poglavara. Za eliminisanje Čajanove grupe bila je zadužena NATO-va mreža Gladio koja je u to vreme operisala tajno.
Pukovnik koji je sproveo akciju u Kizildereu, takođe odgovoran za mučenje, a potom i smrt revolucionara Ibrahima Kajpakaje, ubijen je 2015. godine.1 Mahir Čajan, Deniz Gezmiš i Ibrahim Kajpakaja oblikovali su turski komunistički pokret kakav postoji danas.
Mogućnost primene Čajanove teorije na današnjicu
Da bi se u celosti razumela teorija koju je kolonijalni revolucionar i teoretičar Mahir Čajan izložio, da bi se ta ona mogla primeniti na promenljive društvene uslove, osnovna tačka je na stanovištu uspostavljanja revolucionarne prakse i teorijskog putokaza te praktične linije. Pojam koji ćemo definisati kao čajanizam se manifestovao u neokolonijalnim uslovima jedne zemlje, mogu se naći i njegove projekcije koje se prostiru od Zapadne Evrope do Latinske Amerike, sa čijih prostora je pojedinačne koncepte spojio u jedinstvenu teorijsku liniju, a koji predstavlja vodič za revoluciju u kolonijama u periodu Treće krize imperijalizma. Čitalac se može zapitati: “Postoji li uopšte čajanizam kao pojam?”, “Da li čajanizam nudi specifično objašnjenje sveta?”. Naš odgovor na ova pitanja je: čajanizam kao pojam nije vezan samo za Tursku već je putokaz za sve neokolonijalne revolucije. Kao što se pojavio lenjinizam, kao koncept i linija delovanja u ruskim uslovima 20. veka, i postao putokaz za revoluciju, kao što se pojavio maoizam sa sopstvenim formulacijama i praktičnom linijom delovanja, i kao što postoji gevarizam kao revolucionarna strategija, praksa i teorija, tako postoji i teorijska linija u koju su se pretočili teorijski spisi Mahira Čajana, kao i delovanje THKP-C-a.2
Ovde ćemo, iznoseći pojmove čajanizma kroz niže navedene tačke, videti kako se on može razviti i spojiti sa dašanjim društvom. Te će tačke biti ključ za formulaciju celine revolucionarne teorije čajanizma, kao i za njihovu vezu sa dinamikom koja će uništiti neokolonijalizam današnjice.
Pre svega, koji su osnovni pojmovi na kojima je Mahir Čajan izgradio svoju teoriju?
- Neokolonijalizam
- Trajni fašizam i veštačka ravnoteža
- Strategija politizovanog vojnog ratovanja
Neokolonijalizam: izmenjen oblik imperijalizma
Kapitalizam je izgrađen oslanjajući se na kolonijalizam. Od 16. veka, evropske zemlje koje su otpočele kolonizaciju nekoliko kontinenata, ovaj kolonijalizam nazvali su “otkrićem“ i “progresom“. Međutim, kao što susret jednog naroda sa drugim koji živi u drugoj zemlji na svetu nije “otkriće”, kolonisti su pojmovima poput “napredak” i “civilizacija” pokušavali da normalizuju masakre i porobljavanje koje su činili. U narativu kolonista koji su govorili da je neophodno da “nadmoćnije” i “razvijenije” društvo civilizuje ono manje razvijeno, da ono potčinjeno društvo mora biti zavisno od kolonijalističkog, govori se da su ovom “primitivnom” čoveku dali ljudskost i deo civilizacije. Međutim, nisu doneli ni civilizaciju ni napredak. Jedino šta su doneli je krv i uništenje. Danas kada pogledamo na istorijske izvore, u prekolonijalnom periodu, severno i južnoamerički kontinenti čija je ekonomska i društvena struktura bila ispred evropske, kulture koje su se nalazile na tim prostorima su pod evropskim oružjem proživele period porobljavanja. Na taj način je evropski kapitalizam koji je porobio lokalno stanovništvo uz jeftinu radnu snagu i izvore sirovina za kratko vreme izgradio najsnažniju ekonomsku strukturu. Što je više napredovao kapitalizam koji se razvio oslanjajući se na kolonijalizam, to je više kolonizovao one koji su zaostajali. Kolonijalne kapitalističke zemlje koje uzimaju sirovine iz kolonija, obrađuju ih u sopstvenoj industriji pa ih ponovo prodaju u kolonizovanim oblastima po visokoj ceni, i na taj način – održavajući kolonije u odnosu zavisnosti iz kojeg ne mogu izaći – prisvajaju sve reurse za sebe.
Na putu ka transformaciji kolonijalizma u imperijalizam, kapitalizam čije je uspostavljanje obezbeđeno kolonijalizmom, našao se na putu da imperijalizmom absorbuje sopstvene klasne suprotnosti. Kako kaže Lenjin, imperijalizam kao najviši stadijum monopolističkog kapitalizma je period u kojem kolonijalističke kapitalističke zemlje vrše podelu sveta među sobom čineći to u okviru povremenih ratova ili obavezujućih konvencija.
U okviru ovih odnosa, davajući proletarijatu deo nagomilanog bogatstva iz kolonija koje se oligarhija dočepala, otpočinje slabljenje dinamike klasnih suprotnosti i jedan deo proleterske klase pretvara u direktnog kolaboracionistu. U slučaju rata među imperijalistima, javljaju se proleteri koji umesto intenziviranja klasne borbe, prihvataju učešće u tom ratu. Sa tog stanovišta mogli smo videti zašto je izbila prva imperijalistička kriza i zašto je tokom rata za podelu kolonija, kao posledica te krize, izbila revolucija u Rusiji koja nije imala zreo kolonijalni kapitalistički sistem. Zato što je postojala komunistička partija koja se borila za revoluciju u teškim uslovima i zato što je postojao narod koji nije bio uljuljkan veštačkim napretkom, a ne zato što se poput komunističkih partija u zapadnoevropskom kapitalizmu sprovodila parlamentarna borba sa sve strukturom koja se nalazila u okvirima klasne borbe niskog intenziteta. Lenjinov poziv da se rat za podelu sveta pretvori u građanski rat je naišao na odziv među onima unutar italijanskog, nemačkog i mađarskog komunističkog pokreta koji su mogli da odbrane suštinu revolucije. Fašistički pokret je u Italiji porazio revolucionarnu borbu, kao i revolucionarnu okupaciju u Mađarskoj. Što se Nemačke tiče, revolucija se javila kao mogućnst. Međutim, sa jedne strane vojna taktika spartakista nije bila pripremljena dovoljno dobro poput boljševičke, a sa druge strane klasna izdaja, tj. odbrana socijaldemokratske hegemonije unutar radničke klase, porazila je revoluciju, a nemačka država je uništila revolucionarni pokret putem socijaldemokrata. Po pitanju puta ka neokolonijalizmu, on se javlja pod uticajem koji proizilazi iz zemalja koje su kolonijalizovane sprovedenim borbama za podelu u periodima Prve i Druge imperijalističke krize.
Kriza koja je uspela da apsorbuje bogatstva imperijalističkog centra nagomilanih iz sopstvenih kolonija, izvezena je iz centra u periferiju i time narodi kolonija otpočinju nasilni proces dekolonizacije. Tokom ovog Trećeg perioda krize u koju je ušao, imperijalizam je razvio dva nova metoda za izlaz iz nje. Prvi metod je posledica nestajanja uslova za okretanje prema otvorenom ratu kao što je to bio slučaj u prethodna dva procesa (razlog za to je uništenje koje bi doneo razvoj nuklearne tehnologije i potreba za povlačenjem sa pozicija rata za podelu kao posledica toga što je trećina sveta postao socijalistički), pa su imperijalisti pošli putem unutrašnje integracije kao izlazak iz krize. Na taj način, imperijalizam je pokušao da iz krize izađe putem ekonomske integracije, a ne putem rata. Do toga se nije došlo u smislu procesa međusobne harmonije, ni uklanjanja protivrečnosti između imperijalista. Pojavio se samo proces nasilnog sporazuma.
Što se tiče drugog metoda, kolonijama je data formalna nezavisnost pod kontrolom imperijalizma da bi zaustavio antikolonijalne oslobodilačke pokrete u razvoju i njihove veze sa socijalizmom. Sa ovim novim metodom imperijalističke države nisu kao nekad imale upravu nad kolonijama otvorenom okupacionom silom. Ona je smenjena prikrivenom okupacijom. Što se prikrivene okupacije tiče, ona se realizuje političkom kontrolom putem vojnog aparata i razvojem kolaboracionističke buržoaske klase vezane za imperijalizam. Dakle, kolonijalna društva se drže ne pod okupacijom spoljnih sila već putem nacionalne buržoazije i vojske. Na taj način nastaje imperijalizam sa proizvodnim odnosima koji se asimiluju. Zahvaljujući tome, radikalna pozicija antikolonijalnog oslobodilačkog pokreta koja se stapa sa socijalizmom je blokirana i reakcija kolonijalnih naroda se absorbuje. Ekonomski, imperijalizam pokušava da prevaziđe krizu novim oblikom eksploatacije koji je razvio kroz neokolonije. Umesto oblika eksploatacije stare kolonijalne strukture koji je uglavnom bio vezan za izvoz novca, dolazi produbljeni oblik kroz vlasnička prava, patente, rezervne delove, tehničko znanje, i sl. U takvoj strukturi, čak i da je stopa stranog kapitala niža u odnosu na domaći kapital, uspostavlja se zavisni sistem koji je proširen tržišnom mrežom.
Trajni fašizam i veštačka ravnoteža
Što se tiče načina funcionisanja neokolonijalizma, on se sastoji od dve dijalektičke linije: veštačke ravnoteže i trajnog fašizma. U zemljama koje se iz polukolonijalne strukture ili direktno pretvaraju u neokolonije, zavisni kapitalizam se razvio odozgo nadole. U ovoj strukturi koja pruža utočište delimičnoj likvidaciji feudalizma, a kapitalističkim odnosima daje hegemoniju, vlast je zasnovana na spajanju buržoazije koju možemo nazvati oligarhijom i feudalnim elementima koji su izgubili staru poziciju moći ali i dalje štite svoje imućstvo. Ne zbog koherentne linije unutrašnjeg razvoja već zbog spoljnje zavisnosti, ovaj defektno razvijen neokolonijalni tip kapitalizma nerazdvojno je izgrađen na unutrašnjoj krizi i kao posledica toga, na metodu vladanja trajnim fašizmom. Što se tiče trajnog fašizma, zasnovan je na na oba metoda: na otvorenom i skrivenom fašizmu. Skriveni fašizam je najčešći metod u neokolonijama. U okviru strukture skrivenog fašizma, konfiguracija i upravljivost državnog oligarhijskog uređenja uspostavljena je na veštačkoj ravnoteži. Uređenje skrivenog fašizma se temelji na formalnom funkcionisanju parlamentarnog uređenja koje se kreće u okviru granica oligarhijskog poretka, kao i partijama i strukturama koji na nivou društva reprodukuju društveni poredak.
Što se tiče veštačke ravnoteže, to je prolazni oblik ravnoteže u okviru strukture zasnovane na skrivenoj okupaciji i fašizmu, koja se formira između države i društva, a koja u društvu zavodi mir. U neokolonijama, veštačka ravnoteža je pre svega stavljanje skrivene okupacije na mesto direktne okupacije u okviru stare kolonijalne strukture i time neutralizovanje reakcije naroda prema okupatoru. Drugi slučaj koji garantuje uspostavljanje veštačke ravnoteže je neokolonijalna industrijalizacija i urbanizacija, koja zamenjuje feudalni način proizvodnje, čime dolazi do ekonomskog razvoja i povećanja relativnog blagostanja koje olakšava pacifikaciju društva.
Za kraj, u poređenju sa starim kolonijalnim oblicima, centralizovana državna struktura u neokolonijama je daleko jača i time, paralelno sa odnosima ekonomske mreže koja obuhvata svaki njen deo, državni aparat dopire do svakog ugla neokolonije. Centralizovana država, ojačavajući ovu strukturu sa jedne strane vojno-policijskim aparatom dopire do svakog dela zemlje, a sa druge strane, državni ideološki aparat koji je daleko razvijeniji od starog, drži celo društvo pod opsadom. Ukratko, umesto strukture direktne okupacije ili slabe centralne vlasti u polu-kolonijama u kojima dinamika seljačkih buna koju ekonomske protivrečnosti dovode do izražaja i koju slaba centralna vlast ne može da zaustavi, kao i umesto oblika otvorene okupacije razvijenih protiv ovih buna, nastupa struktura veštačke ravnoteže zasnovana na celini koju čine snažna centralna vlast koja može da oslabi društvenu dinamiku, skrivena okupacija i povećanje relativnog blagostanja. Ova situacija je pripremila materijalni temelj za oblike borbe koji se oslanjaju na [ideološki] revizionizam i pacifizam urbanih struktura koje žive u delimičnom komforu.
Strategija politizovane vojne borbe (SPVB)
SPVB je zasnovana na temelju narodnog rata, a formulacija Mahira Čajana sadrži specifične dodatke. Mahir Čajan objašnjava da, za razliku od bilo kakve vojne borbe ili lokalnog otpora, strategija politizovane vojne borbe spaja se sa ciljem uspostavljanja revolucionarne vlasti. Ta borba se deli na uspostavljanje oružane propagande, urbane gerile, ruralne gerile i time na pokretanje narodnog rata. Dok je Mahir Čajan razvijao ovu teoriju, inspiraciju je našao u tri pokreta: kineskoj revoluciji pod vođstvom Mao Ce Tunga, kubanskoj revoluciji pod vođstvom Fidela i Ernesta, kao i urbanoj gerili Karlosa Marigele.
Formulaciju revolucionarnog narodnog rata je uspostavio prvenstveno Mao Ce Tung. Mao je krenuo od gradskog ustanka kao lenjinističke forme koju su kineski komunisti od početka pratili. Međutim, Mao koji je uočio neuspeh kineskih pokušaja ustanka u gradu i razumeo razliku između Kine i Rusije, razvio je jednu novu formulaciju. Mao je govorio da bi u okviru ove šeme, koja polazi od činjenice da je Kina polukolonija, centralni državni i imperijalistički vojni aparat koji snažno drži pod kontrolom kineske gradove, ugušio pokušaje ustanaka koji bi nicali u njima. Sa druge strane, tvrdio je da je zbog slabosti hegemonije državnog i imperijalističkog aparata u ruralnim oblastima, te revolucionarne dinamike u selima u kojima je siromaštvo izraženije i u čije je stanovništvo koncentrisanije u poređenju sa gradskim, revolucija u seoskom okruženju može biti uspešnija. U korak sa time što je Mao Ce Tungov uticaj na Komunističku partiju Kine (KPK) postao jasan, njene aktivnosti su većim delom prebačene na selo, umesto ustanka u gradovima je razvijena strategija narodnog rata, a nakon ojačavanja u revolucionarnom ratu sa Kuomintangom (sa kojim je prethodno pružen zajednički otpor japanskom okupatoru) uzeta je i vlast. Ova revolucionarna šema koju je predstavio Mao, uticala je na mnoge revolucionare u kolonijama. Mnogo organizacija u Latinskoj Americi, Bliskom Istoku i Africi je za temelj imalo strategiju narodnog rata.
Drugi slučaj koji je na kolonijalne revolucionare uticao koliko i kineska revolucija je revolucija na Kubi. Koliko god da je kubanska revolucija ličila na kinesku po osnovi selo-seljaci, toliko je imala sopstvenu karakterističnu teorijsku i praktičnu liniju. Isto kao i Mao, kubanski revolucionari su primetili snažnu državnu hegemoniju u gradovima, te odabrali pravac seoskog okruženja. Međutim, doneli su dva praktična i konceptualna dodatka u okretu ka ruralnom delovanju. Prvi: kubanski revolucionari su tvrdili da delimični konfor urbanog okruženja i privilegije pacifikuju komuniste u gradu, te samo politička linija okrenuta ka selu može da uspostavi revolucionarno držanje. Drugi: monopol nad silom koji se nalazi u rukama centralnog državnog aparata, represijom tj. silom stvara poslušnost ili veštačku ravnotežu, te bez promene u odnosu moći nije moguća ni izgradnja revolucionarnog ustanka. Kao posledica ovoga, u ruralnom okruženju je razvijena šema revolucionarne borbe i organizovanje koje bi razbilo veštačku ravnotežu, a koji se oslanjaju na akcije i propagandu avangardnih revolucionarnih snaga koje obezbeđuju promene u odnosima moći. Sa ovog stanovništa, kubanska revolucija je stvorila temelj za revoluciju u neokolonijama. Vojne akcıje avangardnih jedinica revolucije masama otkrivaju kritiku relativnog prosperiteta koju donosi grad i transformišu odnose moći u okviru realnosti u kojoj slabe mogućnosti za spontani ustanak masa.
Treći uticaj na neokolonijalnu revoluciju je strategija Karlosa Marigele koja se oslanja na urbanu gerilu. Karlos Marigela koji je dugo vremena vodio akcije unutar Komunističke partije Brazila, bio je vezan za strategiju fokusiranu na legalnu borbu koja se nije oslanjala na nasilje sa ciljem da se KPB organizuje unutar procesa spontane reakcije gradskih masa. Međutim, u zemlji poput Brazila u kojoj je trajni fašizam posledica neokolonijalizma, uvidevši da aktivnosti fokusirane na legalnu borbu ne mogu doneti revoluciju (dokaz za to je obaranje Radničke partije Brazila vojnim udarim 1964 godine koja je parlamentarnim putem došla na vlast i vodila borbu za zemljišnu reformu, kao i za smanjenje uticaja imperijalističkih firmi) Karlos Marigela je napustio KPB i osnovao Akciju za nacionalno oslobođenje (Ação Libertadora Nacional). Marigela se zalagao za organizovanje aktivnog oružanog otpora državnom udaru. Glavni razlog za to je što bi revolucionarne organizacije putem gradske akcije oružane propagande sebe predstavile masama i olakšale poistovećivanje, dok bi se hegemonija fašizma u gradovima mogla razbiti. Kolonijalni revolucionari koji su stvorili revolucionarne ćelije i mobilisali se putem autonomne inicijative vezani za akcije urbane gerile Karlosa Marigele i za strategiju njegove organizacije, imali su jak uticaj na mnoge revolucionare u metropoli.
Mahir Čajan je predstavio strategiju revolucionarne borbe koja je sadržala njegovu formulaciju ove tri strategije. Ona se pre svega temelji na strategiji Mao Ce Tunga jer je glavna osovina za razvoj narodnog rata ruralna oblast i seosko okruženje. Zajedno sa teorijom kubanskih revolucionara o konformizmu i pacifizmu gradskih struktura, takođuje uključuje i teoriju da će se mase organizovati u revolucionarnu strukturu putem akcija avangardnih boraca ka uništenju percepcije o [vojnoj] nadmoći države. Međutim, ova implikacija formira celinu sa strategijom urbane gerile Karlosa Marigele. Za razliku od kubanskih revolucionara, Mahir Čajan je smatrao da nije ruralno okruženje u kojem će akcije avangardnog rata slomiti veštačku ravnotežu već da je to grad. Čajan je smatrao da će prva faza borba biti formiranje jedinica oružane propagande u gradovima jer je to okruženje povoljnije za predstavljanje organizacije masama. U narednim fazama borbe, rat bi se razvio u selima, gde će usled slabe državne hegemonije i dinamike seljaštva ka ustanku omogućiti izgradnju narodnog rata.
Čajanovi koncepti danas
Čajanistička teorija je i dalje putokaz za današnje revolucionarne sa svojim osnovnim konceptima (narodni rat, veštačka ravnoteža, oružana propaganda, imperijalistička zavisnost). Ako u iskustvo današnjih kolonijalnih revolucionara Nikaragve, Salvadora i Severne Irske uvidimo liniju latinoameričkih revolucionara koji idu putem narodnog rata i liniju Čajana koja je inspiraciju uzela od Marigele da u gradovima otpočne avangardni rat i oružanu propagandu kao početku narodnog rata, jasno je da mora da se razvije na periferiji grada jer je danas selo oslabljeno te je pređašnja dinamika prešla sa selo u grad.
Koncept veštačke ravnoteže održava situaciju u kojoj se ljudi uprkos svoj nepravdi i eksploataciji koju proživljavaju ne mobilišu, a oružana propaganda u ovom kontekstu obezbeđuje tu mobilizaciju i lomi državnu hegemoniju nad narodom, uspostavljenu na ideološkoj osnovi i na represiji. Mahir Čajan je, objašnjavajući koncept oružane propagande, naglašavao revolucionarno nasilje koje bi narod pritisnut svakodnevnim problemima zainteresovao za revolucionarni pokret i razbio osećaj nadmoći države nad masama – nešto što je danas još očiglednije. Legalno-demokratske aktivnosti današnjice će uskoro doći do tačke u kojoj neće biti u mogućnosti bilo šta da ostvare. U realnosti u kojoj državna hegemonija raste nasilnom represiju ovih akcija, osnov da se mase susretnu sa revolucionarima i da uzdrmaju nepobedivost države je oružana propaganda. Isto tako, setimo li se veze između masa i revolucionara koju je uspešna akcija u sudu Čalajan uspostavila, i ako si predstavimo AKP-ovo zastrašivanje društva monopolom nasilja od Gezija do danas, postaje jasno još jednom da će put slamanja veštačke ravnoteže proći kroz avangardne akcije.
Imperijalizam kao interna karakteristika i konceptualizacija neokolonijalizma, sa mrežom eksploatacije današnjice zasnovane na robi, predmetima, potrošnim materijalima, novim tehnologijama i ideološkom oblikovanju, uz njene zajedničke mehanizme i sa stanovišta poimanja njihovih unutrašnjih sukoba, i dalje je na snazi. Ovo se jasno ispoljava u novom dobu kolonijalizma unutar strukture odnosa imperijalističke proizvodnje.
Revolucionarna praksa i konceptualizacija koje je Mahir Čajan razvio, sa stanovišta revolucionara današnjice potrebno je iznova istražiti i razviti kako praktično tako i teoretski.
Prevod sa turskog: Stefan Martinović/Princip.info
Leave a Reply