Rezime:

Dvojica najviših jugoslovenskih teoretičara objašnjavaju zašto je Tito, nakon što je odbio da u aprilu prisustvuje Komunističkoj konferenciji u Karlovim Varima, prihvatio da prisustvuje konferencijama u Moskvi i Budimpešti. Njihovi argumenti se baziraju na novim jugoslovenskim pogledima na sopstveni nacionalni interes i put ka miru, koji proističu iz nedavne Bliskoistočne krize. Njihovi članci sugerišu da Titova analiza situacije nije naišla na odobravanje u Istočnoj Evropi. Autori kritikuju savremeni marksizam da „kaska za realnošću“ i pozivaju na borbu protiv „ostataka dogmatizma i sektaštva“ među liderima zemalja Istočne Evrope. Takođe pozivaju na potpuno novi, manje komercijalni i konstruktivniji pristup Komunističkih partija prema nerazvijenim zemljama, a naročito na formiranje zajedničkog fronta komunističkih, nesvrstanih i nerazvijenih zemalja, kako bi se suprotstavilo globalnoj strategiji „imperijalista“.

 ***

Jugoslovenski lideri moraju da objašnjavaju zašto je Tito, nakon što je odbio da prisustvuje Međunarodnoj komunističkoj konferenciji u Karlovim Varima (24 -26 april, 1967) otputovao na konferencije u Moskvi (9. juna, 1967) i Budimpešti (11. jula, 1967) nakon poraza arapskih snaga od strane Izraela. Njihov stav nije u potpunosti shvaćen od strane narodnih masa kod kuće, niti od strane Istoka i Zapada.

Dva nedavna članka iz jugoslovenske štampe bave se objašnjavanjem ove linije. U jednom od njih se navodi da je Rumunija – članica Varšavskog pakta – odbila da prisustvuje na prve dve konferencije, a na trećoj je odbila da potpiše zajedničku deklaraciju (o ukidanju diplomatskih veza sa Izraelom), dok je Tito potpisao deklaraciju i bio među glavnim zagovornicima ove politike u Budimpešti.

Razlozi neprisustvovanja konferenciji u Karlovim Varima

U svom članku „Od Karlovih Vara do Moskve“,¹ Dr. Ranko Petrović, teoretičar Jugoslovenske partije, tvrdi da samo dijalektička analiza može objasniti zašto pozicija „nesvrstanosti“ (neutralnosti) zapravo znači „konstantnu svrstanost (uključenje) u borbu za mir i progres“. Jugosloveni nisu želeli da prisustvuju konferenciji u Karlovim Varima, jer ona nije zadovoljila njihove kriterijume. Kada donosi odluku o prisustvu međunarodnim sastancima, uključujući one na kojima učestvuju komunističke države, Jugoslavija se oslanja na dva kriterijuma:

1. Do koje mere je konferencija važna za jugoslovenske nacionalne interese; 2. Kakav doprinos progresivnom razvoju i svetskom miru donosi takvo okupljanje.

Stoga, Dr. Petrović tvrdi da Jugoslavija nije imala nacionalni interes da prisustvuje konferenciji u Karlovim Varima jer su tamo okupljene komunističke države diskutovale o evropskoj bezbednosti „u vreme kada je evropska situacija otvarala prostor za šire delovanje“. Potom je Izraelsko-Arapski rat promenio stvari i tada je Jugoslavija, kao socijalistička i nesvrstana država, morala da reaguje i da se svrsta protiv agresije.

Dr. Petrović nastavlja: „U tom pogledu, Sovjetski Savez i socijalističke zemlje bile su u poziciji da ostvare najefektivniju protivtežu agresorima, uzmemo li u obzir upletenost SAD. Zbog toga su prisustvo u Budimpešti i potpisivanje Moskovske deklaracije jedni od najvažnijih aspekata mobilizacije progresivnih snaga protiv podstrekača i sprovodilaca agresije. Ako navedeno primenimo na odsustvo sa konferencije u Karlvoim Varima i prisustvo u Budimpešti i Moskvi uočićemo da su i jedno i drugo diktirani nacionalnim interesima i interesima svetskog progresa i mira.“

Dr. Petrović ne krije nezadovoljstvo poređenjima Jugoslavije i Rumunije prema komunističkim konferencijama. On kaže:

„Rumunski stav se poredi sa jugoslovenskim i navode se protivrečne činjenice i pohvale. Prvo se tvrdi da je Rumunija više nesvrstana od Jugoslavije, i pored toga što formalno pripada Istočnom bloku, a onda se tvrdi da njena odluka iskazuje nedostatak jedinstva i solidarnosti socijalističkih zemalja sa žrtvama agresije. Prosta logika nam govori da je to poređenje veštačko, i da ne uzima u obzir razlike u objektivnim pozicijama obe države.“

Dr. Petrović vidi i sličnosti i razlike u putevima dve zemlje:

„Što se tiče Rumunije, nije tajna da ona već neko vreme donosi političke odluke koje objektivno predstavljaju njeno pomeranje sa pozicija koje je nekada držala u socijalističkom kampu. Takođe nije tajna da njene odluke nisu sa oduševljenjem prihvaćene u krugovima onih država kampa koje teže da sačuvaju njegovu bivšu koheziju. Zato možemo pretpostaviti da je za Rumuniju sastanak u Moskvi imao implikacije koje nije imao za Jugoslaviju.“

Kada je u pitanju poređenje rumunskih i jugoslovenskih stavova o Bliskom istoku, Petrović vidi značajne razlike:

„a) Jugoslavija je kao nesvrstana zemlja imala posebne obaveze da pomogne Egiptu; što nije slučaj sa Rumunijom; b) geografska pozicija Jugoslavije kao mediteranske zemlje razlikuje se od pozicije Rumunije, pa su bliskoistočna dešavanja imala na nju više uticaja.“

Adaptacija politike nesvrstanosti

Još je značajniji članak Nijaza Dizdarevića, člana Politbiroa zaduženog za odnose sa drugim komunističkim partijama. U članku objavljenom u NIN-u² polemiše i sa Istokom i sa Zapadom. On protestuje protiv kritika da je Jugoslavija napustila politiku nesvrstanosti, i tvrdi da Jugoslavija pronalazi nove načine kako da primeni politiku nesvrstanosti u novonastalim svetskim situacijama, koje zahtevaju odbranu od „imperijalističke agresije“.

On tvrdi da nesvrstane zemlje moraju prići bliže socijalističkim zemljama, ali socijalističke zemlje moraju početi menjati svoj stav prema nesvrstanim zemljama, kao i prema nerazvijenim zemljama uopšte. Često je, kaže Dizdarević, odnos socijalističkih zemalja prema nerazvijenim zemljama sveden na veličinu kredita ili pomoći. To nije dovoljno. Što se zahteva je da socijalističke zemlje otpočnu borbu za „nove odnose unutar sfere razmene, borbu za politički pristup tom problemu“. Socijalističke zemlje moraju udružiti snage sa nerazvijenim zemljama da promene „odnose na svetskom tržištu“.

Ali, da bi to ostvarile, socijalističke zemlje se moraju i same promeniti. Potrebno je da pronađu nove instrumente u svojim odnosima sa nerazvijenim zemljama, umesto što koriste stare instrumente nasleđene iz kapitalizma. Prema Dizdareviću, „socijalistički svet ništa novo nije doneo svetu u tom pogledu ekonomskog razvoja, nego je preuzeo instrumente koji su već postojali“.

Zatim zaključuje da, „ako progresivne snage i socijalističke zemlje to ne ostvare, nerazvijene zemlje bi mogle vrlo lako usvojiti kineski slogan o „Svetskom gradu i Svetskom selu“; dakle, mogle bi prihvatiti da postoji nepomirljiv konflikt između razvijenih i nerazvijenih zemalja, koji je nevezan za postojanje kapitalističkih i socijalističkih zemalja“.

Dizdarević dodaje da se Jugosloveni tvrdoglavo prepiru sa svojim komunističkim kolegama iz drugih država, dokazujući im da će problem „nerazvijenih zemalja biti glavni izvor budućih problema na jedan izuzetno dug period“. Dizdarević vidi evoluciju u konceptima rešenja tog problema među komunistima, i smatra da ona može dovesti do drugačijih odnosa prema njemu. Na taj način, „može se ostvariti tesno jedinstvo svih progresivnih snaga u svetu, ne samo komunističkih snaga i radničkog pokreta uopšte“. On smatra da je sada pravo vreme da se ojača antiimperijalistički front, i da se preispitivanjima dođe do rezultata u nastojanjima da se među komunistima Istočnog bloka i sveta modifikuje perspektiva.

Neuvažavanje poljske kritike

Odgovarajući na poljske kritike,³ u kojima se kaže da su Jugosloveni uvideli grešku što nisu prisustvovali prvoj od tri poslednje konferencije, pa su gledali da to isprave prisustvujući na druge dve, Dizdarević je citirao Tita koji je te kritike odbacio kao „besmislene“ i dodao da „u određenim socijalističkim zemljama i komunističkim partijama, uporedo sa zvaničnim kursom kojim se traga za kooperacijom, postoji i tendencije koje bismo mogli nazvati birokratskim i konzervativnim. Komunisti koji gaje takve ideje izvlače pogrešne zaključke iz svetskih dešavanja i guraju socijalistički kamp ka izolacionizmu“.

Te su ideje, smatra Dizdarević, ostale na pozicijama dogmatskog sektaštva u odnosima prema međunarodnom radničkom pokretu. „Drugim rečima, mnogi ne vide da se rešenje mnogobrojnih problema može pronaći u formuli povezivanja svih progresivnih i nezavisnih snaga i pokreta na bazi jednakosti. Ne u zatvorenim kampovima, ne u ekskluzivnom socijalističkom kampu, nego u takvom povezivanju koje može izroditi jedinstvo u borbi protiv imperijalističkih agresija. Ne mora čovek biti filozof da bi uočio koliko je glupo kada neko, umesto da učešće Jugoslavije na Moskovskoj konferenciji i povezivanje sa nerazvijenim zemljama vidi kako smo gore opisali, daje usku i kratkovidnu interpretaciju sa namerom da iz nerazvijenog sveta ukloni socijalističku zemlju. U interesu je socijalizma da se poveže sa nerazvijenim svetom, i ako bi Jugoslavija – koja je održavala veze sa tim svetom – bila uklonjena, to bi bio gubitak, a ne dobitak za socijalizam.“

Marksizam kasni za realnošću

Izjave visokih jugoslovenskih partijskih funkcionera impliciraju da su se iza zavese neke istočnoevropske države sukobile sa Titovim politikama na Bliskom istoku. Dizdarević to pripisuje „sektaškim i dogmatskim stavovima“ u pojedinim partijama, i dodaje da je poznato koliko je Liga komunista Jugoslavije učinila u borbi da se ubrza prevazilaženje takvih ideja u komunističkim partijama. Podsetio je i da su veliki napori uloženi da bi se dostigao sadašnji nivo saradnje i jednakosti između komunističkih partija umesto hegemonije.

Međutim, on tvrdi da „s obzirom na promene koje su se desile u društvenim bazama, marksizam prilično kasni za realnošću i za potrebom kreiranja političkih pokreta koji bi harmonizovali svoje političke akcije sa novim fenomenima. Određene socijalističke snage teže da prenose formulu kako je svet podeljen u one koji se bore za i protiv socijalizma. Ovde mislimo na izlaganja na nekim nedavnim sastancima, na poglede radničkih pokreta Evrope i raznorazne fenomene i tendencije proizašle iz sadašnje krize, koji se predstavljaju kao nosioci najrevolucionarnijih ideja, dok su zapravo imitacije koncepata iz prošlosti.“

Dizdarević je završio sa zaključkom da u nerazvijenim zemljama mora doći do ujedinjenja svih snaga – socijalističkih i nesocijalističkih – u borbi protiv imperijalizma. Takvo ujedinjenje bi „zgnječilo ostatke dogmatizma i sektaštva; a izolacionizam socijalističkog kampa je postao neodrživ.“

 

Slobodan Stanković; Yugoslavia, Foreign Policy, 31 August 1967
Radio Free Europe/Radio Liberty Research Institute (RFE/RL Research Institute)

 

---

1. Review of International Affairs, Belgrade, No’s 416-417, 5-20 august 1967.  ↩

2. NIN, Beograd, 27. avgust, 1967  ↩

3. Henrik Zdanowski in the Warsaw Daily „Polytika“ on the 29.th of July, 1967.  ↩