Filološko-umetnički fakultet u Kragujevcu objavio zbornik “Afrika”

FILUM

Centar za naučnoistraživački rad Filološko-umetičkog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu objavio je zbornik “AFRIKA: književnost, kultura, jezik, politika”:

Afrika – kontinent nepreglednog prirodnog, kulturnog, etničkog, simboličkog i jezičkog bogatstva, i istovremeno, kontinent ekstremnog siromaštva, nasilja, eksploatacije, diskriminacije, fizičke i ekonomske zloupotrebe – predmet je viševekovne fascinacije, pre svega, zemalja zapadnog sveta koje su kroz intenzivni političko-kulturno-propagandni angažman u velikoj meri doprinele tome da se Afrika posmatra kroz prizmu negativnih atributa.

Velike evropske kolonijalne sile od sredine 19. veka, najpre uz pomoć misionarskih društava koja su sa ciljem preobraćanja paganskih afričkih plemena u hrišćanstvo poslata na tlo Afrike, a zatim i uz učešće vojnih trupa sa zadatkom osvajanja novog životnog prostora i prirodnih bogatstava, oblikovale su diskurs o Africi zasnovan na binarnim opozicijama belo : crno, mi : oni / Drugi, civilizovani : divljaci, hrišćani : pagani i dr. Opravdanje kolonijalnih pohoda iza kojih je ostalo opustošeno domorodačko stanovništvo pretočeno je u političko-novinarske parole koje su oblikovale istorijsko-književno-kulturološki narativ o Africi kolonijalnog, antikolonijalnog i postkolonijalnog perioda. Sredinom 20. veka, sa buđenjem antikolonijalnih pokreta, čuju se glasovi predstavnika potlačenih koji, poput Sezera, Sengora, Ačebea, Fanona, Tionga, Sojinke i drugih intelektualaca, zahtevaju da se zapadni svet suoči sa zlodelima počinjenim u nekadašnjim kolonijama, uz aktivno ukazivanje na nepravde učinjene crnoj rasi i nastojanje da se demistifikuje negativna slika o crnom Drugom.

Mnogi afrički intelektualci, poput svojevremeno Franca Fanona, smatraju da je Afrika podeljena na beli i na crni deo, te da i zamenski nazivi Afrika južno ili severno od Sahare takođe podrazumevaju latentni rasizam u vidu stava da bela Afrika neguje hiljadugodišnju kulturnu tradiciju, kao deo Mediterana i produžetak Evrope sa kojom je povezuje grčko-rimsko nasleđe. S druge strane, crna Afrika viđena je kao inertna divljina, brutalna i necivilizovana. Fanonove kritičke stavove aktualizuje i kontekstualizuje Ašil Mbembe navodeći da Zapad još uvek aktivno podržava, neguje i usavršava politike neprijateljstva uperene prema Drugom / crnom. Krilatica o kolonizaciji koja donosi napredak udaljenim „necivilizovanim” društvima i dovodi do susreta i kulturne razmene, koju je Eme Sezer podvrgao oštroj kritici u Diskursu o kolonijalizmu, danas je zamenjena frazom o potrebi za multikulturalnim društvom koje poštuje razlike, međutim jedine razlike koje savremeni Zapad zaista poštuje jesu razlike u klasnom i rasnom društvenom statusu. Alen Badju je takav „poslednji imperativ osvajačke civilizacije” predstavio ciničnom parolom: „Postani kao ja i poštovaću tvoju razliku”, u kojoj odzvanja zapovednički ultimatum kolonizatora koji je još Fanon razotkrio, u knjizi Crna koža, bele maske – „načiniti se belim ili nestati”. Fanon je takođe isticao da svaka kolonizacija počinje od jezika, a razobličavanjem u tom polju među prvima se bavio kenijski pisac Ngugi va Tiongo podstičući afričke pisce da stvaraju na maternjem jeziku.

Migrantska kriza, kao jedna od posledica imperijalnih praksi, koja je pred vrata Evrope dovela brojne bezdomne, tamnopute Druge, podstakla je nikad potpuno iskorenjen rasizam, ksenofobiju i afrofobiju. S druge strane, brojni intelektualci, umetnici i kritičari savremenog društvenog poretka svojim aktivizmom utiču na to da se glasovi potlačenih čuju, te da se o Africi ne govori kao o unapred određenom i jednostranom pojmu, već da se ukaže na njena bogatstva, lepotu, raznolikost i mnogobrojne potencijale. Terminološka odrednica Afrika predstavljala je, osim geografske oznake za kontinent, viševekovni konstrukt zapadnog sveta i sinonim za divljinu, mrak i nasilje, pri čemu je u potpunosti zanemarena činjenica da afrički kontinent čini 56 država koje nastanjuje više od milijardu pripadnika raznolikih etničkih zajednica specifičnih istorija i kultura.

U zborniku, nastalom u okviru Centra za naučnoistraživački rad Filološko-umetničkog fakulteta u Kragujevcu, podeljenom u pet tematskih celina, objedinjeni su radovi iz različitih naučnih oblasti u cilju proučavanja Afrike u kontekstu savremenih lingvističkih, književnih, kulturnih, političkih i društvenih aspekata.

Prvi tematski okvir posvećen je istraživanju autohtone, simboličke i ritualne etnopoetike Afrike u domenu poetičko-stilskih odlika afričke usmene poezije, usmene tradicije speva Sunđata, morfologije alžirske bajke kao i antologija književnosti Ekvatorijalne Gvineje (Tin Lemac, Marija Panić, Nataša Drakulić Kozić, Lazar Bukumirović / Lenka Nastasić).

Drugom segmentu pripadaju radovi usmereni na preispitivanje slike Afrike u anglofonoj književnosti Dž. Konrada, A. Hemona, A. Voker, Č. N. Adiči (Andrijana Nikolić, Enriko Davanco, Alesandra di Pjetro, Jelena M. Pavlović Jovanović / Milan D. Todorović), frankofonoj književnosti Leopolda Sengora, Davida Diopa, Ž. M. G. le Klezioa, Veronik Olmi (Milica Kandić / Jovana Anđelković, Katarina Melić, Aleksandra V. Čebašek / Milica B. Mojsilović, Nikola Peulić), nemačkoj književnosti V. G. Zebalda (Milena Nešić Pavković) i egipatsko-arapskoj književnosti spisateljice Radve Ašur (Elvira Diana). Ovoj tematskoj celini pripada i rad o kolonizatorskom diskursu i kolonijalnoj prošlosti Ekvatorijalne Gvineje u filmu Palme u snegu (Verka Karić), kao i istraživanje Vesne Perić o filmskim i radiofonskim narativima koji kontekstualizuju afričku kolonijalnu prošlost.

Treću tematsku celinu čine dragoceni prilozi koji pristupaju jezičkim i književnim konfiguracijama Afrike u srpskoj putopisnoj književnosti od Rastka Petrovića, Oskara Daviča do Sonje Lapatanov (Kristina Stevanović, Marija Šljukić, Marija Nedeljković). Motivima Afrike u srpskoj i crnogorskoj književnosti za mlade (Abar Voje Terića) bavi se Sofija Kalezić, dok se u koautorskom radu Jovane Kopanje i Antonija Simića traga za afričkim segmentima romana Gullo Gullo Miodraga Bulatovića. Najzad, poezija aleksandrijskog formativnog prostora u okviru poetičkog dijaloga Konstantina Kavafija i Jovana Hristića predmet je analize u radu Olje Vasileve.

Četvrta grupa obuhvata istraživanja koja značajno doprinose oblasti proučavanja jezika (Marija Janevska / Tamara Janevska, Marija Nenadić), metodike i didaktike srpskog kao stranog jezika (Nataša Spasić / Violeta Pavlović Marinović), ali i teorije književnosti (Nataša P. Rakić).

Petu tematsku celinu čine radovi u okviru kojih se afrički kontinent proučava u kontekstu digitalizacije i digitalnog kolonijalizma (Tamara Vučenović / Nevena Ružić, Ana P. Knežević), dok su zaključna razmatranja posvećena istraživanjima iz oblasti antropologije, etnologije i primatologije (Suzana Marjanić, Melita Vuković).

Iz navedenih različitih književno-istorijsko-političko-kulturoloških pristupa Africi, kao i iz aktuelnosti same teme, proistekla je inicijativa za stvaranje ovog jedinstvenog zbornika iz oblasti humanističkih nauka.¹

Jelena Arsenijević Mitrić
Nataša Rakić
(Urednice)

1. Afrika: književnost, jezik, kultura, politika, ur. Jelena Arsenijević Mitrić, Nataša Rakić, Filološko-umetnički fakultet, Kragujevac 2023., 7-9 ↩