Piše: Aleksandar Divović

Kad u nizu disfunkcionalnih poteza tzv. proevropske stranke u Srbiji najave protest protiv zabrane Evroprajda, objašnjavajući da će isto tako sutra moći da se zabrani protest protiv siromaštva ili zagađenja, one samo pokazuju koliko je dubok njihov nesporazum sa potrebama i pulsom ovog društva.

Samoproglašena građanska opozicija ne samo da upada u klopku neoliberalnih politika identiteta, stavljajući esencijalne levičarske teme siromaštva i ekonomske nejednakosti u istu ravan sa identitetskim LGBT narativima, nego pokazuje i jedno duboko, fundamentalno nerazumevanje negativne recepcije modernog lgbt fenomena u srpskom društvu. Istorija bez društvene teorije je slepa, sociologija bez istorije je prazna. Političar ne mora da bude ni istoričar, ni sociolog, ali mora da razume društvo u kome se kreće i teme koje želi da kandiduje. Svaki put kada opozicija stane u odbranu Evroprajda i kao argumente koristi ljudska prava, citira Ustav Republike Srbije ili saveznike traži u evroparlamentarcima, Vučić otvori novu flašu Barbija i nazdravi.

Kad na Vučićev narodnjački populizam odgovarate prozapadnim oportunizmom, niste samo zajahali pogrešnog konja u političkoj trci, nego pokazujete i da ste potpuno dezorijenitsani u pogledu smera, cilja i mesta održavanja same trke.

Osnovni uzrok nesporazuma političkih elita u Srbiji sa Evroprajdom i uopšte sa LGBT fenomenom je u inherentno kapitalističkom poreklu tog fenomena, o čemu je još pre četrdeset godina pisao Džon D’Emilio u svom eseju “Kapitalizam i gej identitet”. Tek sa izmeštanjem proizvodnje iz kruga porodice i omasovljenjem najamnog rada kao dominantnog oblika proizvodnih odnosa postaje moguće formiranje LGBT identiteta i homoseksualne subkulture. Za razliku od vremena kada je porodica za većinu ljudi u Sjedinjenim Američkim Državama bila primarno mesto proizvodnje, od sredine 19. veka sve više pojedinaca, u početku pretežno muškaraca, izlazi iz kruga porodice i zarađuje za život radeći za nekog drugog. Za ljude koji imaju jake istopolne želje, novi proizvodni odnosi otvorili su nove mogućnosti.

Naravno da su i pre vremena razvijenog kapitalizma postojali ljudi koji su osećali seksualnu privlačnost prema osobama istog pola i koji su se upuštali u homoseksualne odnose. Ali budući da je preživljavanje bilo uslovljeno imperativom rađanja i učestvovanjem u porodičnoj zajednici, nije bilo moguće oblikovati homoseksualnost kao životni stil ili kao identitet.

Homoseksualno ponašanje je različito od homoseksualnog identiteta. Tek kada je najamni rad u kapitalizmu omogućio da ljudi zarađuju, a time i prežive samostalno, izvan i mimo porodične zajednice, postalo je moguće da homoseksualnost postane važna odrednica ličnog identiteta i okosnica životnoga stila. Krajem 19. i početkom 20. veka registruju se prvi dokazi o različitim vrstama ljudi koji stvarno žive u skladu sa svojim istopolnim željama. Sa širenjem američkog kapitala i sistema slobodnog rada od Atlantika do Pacifika tokom 20. veka potkopana je materijalna osnova tradicionalne porodice i uklonjene su ekonomske funkcije koje su učvršćivale veze između njenih članova. Istorijski razvoj kapitalizma omogućio je velikom broju muškaraca i žena u 20. veku ne samo da se izjasne kao pripadnici LGBT populacije, nego i da se organizuju na temelju tog identiteta.

Šta možemo zaključiti iz ove sumarne istorijske skice nastanka LGBT pokreta? Pretpostavka društvene prihvatljivosti i ravnopravnog statusa pripadnika lgbt zajednice na Zapadu ukorenjena je u specifičnom istorijskom razvoju tržišnog kapitalizma. Kapitalizam slobodnog tržišta bio je optimalna ekonomska formacija za zemlje koje su već bile bogate.

LGBT idetiteti i LGBT subkultura oblikovani na Zapadu su jedan od ultimativnih izraza zapadnog individualizma koji je omogućila prvobitna akumulacija kapitala. Tačno je da postoji statistički odnos između individualizma i nacionalnog bogatstva, ali najrazvijenije zemlje Zapada postale su individualističke tek pošto su uvećale svoje nacionalno bogatstvo, a nisu se obogatile time što su postale individualističke.

Ali Srbija i druge balkanske zemlje nisu mogle da ponove isti razvojni put, jer su zbog dugog zadržavanja elemenata feudalnih odnosa preovladali tradicionalni obrasci kolektivnog identiteta, praktično sve do Drugog svetskog rata. Dok je u zemljama centralne akumulacije svetskog kapitala (Severna Amerika i Zapadna Evropa) nacionalni identitet razvijan na premisama liberalne političke filozofije, koja je trebalo da obezbedi integraciju društva podeljenog na bogate i siromašne, na Balkanu su se nacionalni identiteti formirali kao kohezioni faktor jedne nacionalne zajednice u odnosu na hegemone, Tursko i Austrougarsko carstvo. Klasni identitet je potiskivan samom logikom nacionalnooslobodilačke borbe.

Po sticanju nacionalnog oslobođenja, cilj nacionalne integracije, kao i u razvijenim kapitalističkim zemljama, bio je pacifikacija opasnih klasa, radnika i siromašnih seljaka. Ali zbog polarizujuće prirode kapitalističke akumulacije, balkanske zemlje nisu bile u stanju da razviju elemente “države blagostanja”, preko koje je u zemljama Zapadne Evrope do Prvog svetskog rata već bila izvršena značjana preraspodela viška vrednosti. Nemajući taj instrument na raspolaganju, balkanska buržoazija je nastojala da ga nadoknadi instrumentalizacijom tradicionalnih institucija u cilju obezbeđivanja društvene kohezije i nacionalne sabornosti.

Potpuno ista formula je korišćenja posle sloma socijalističkih režima u Istočnoj Evropi, ali i nakon petooktobarske kontrarevolucije u Srbiji. Osnovni cilj tranzicije u Istočnoj Evropi bio je restauracija kapitalizma, koja je zahtevala konzervativni ideološki aparat da bi se legitimizovalo prisvajanje društvenog kapitala kroz proces privatizacije. Stoga je upotreba religije kao formalno nadklasne ideologije veoma česta u političkim formulama legitimizacije vlasti u tranzicionim državama, kao i uvođenje crkve u politički sistem. Zoran Đinđić nije uveo veronauku u škole samo kao taktički ustupak crkvi, već je to bila i strateška odluka kojom su posredno olakšani privatizacija i trancizija po neoliberalnom modelu.

Dakle, da bi bio elementarno funkcionalan a društvo socijalno održivo, tranzicioni kapitalizam u Srbiji može jedino da postoji u hibridnoj formi. To znači da privatizaciju društvenog kapitala i snažne ekonomske nejednakosti mora da prati još snažnija afirmacija religiozno-tradicionalnih vrednosti, kroz koje se osigurava stabilnost samog društva.

A onda u takvu društveno-ekonomsku realnost, po svaku cenu, hoćete da importujete i misionarite LGBT agendu kao ultimativni proizvod zapadnog individualizma, koji ovo društvo, uslovljeno spletom istorijskih procesa višestruko posredovanih perifernim položajem u svetskoj ekonomiji, odbacuje kao strano telo. Drugim rečima, ne možete u Srbiji imati neoliberalni kapitalizam i konsenzus oko LGBT identitetske politike preuzete sa Zapada, jer jedno isključuje drugo.

Zapadni LGBT pokreti su proizvod istorijskog razvoja kapitalizma kakav se na ovim prostorima nikada nije desio, niti je mogao da se desi. Ko hoće da supstituiše tu istorijsku prazninu pozivanjem na ljudska prava, koja su i sama proizvod kapitalističkih tekovina zapadnog individualizma, ili malo šta razume ili dolazi iz nekog od relikata dosovske opozicije, nesnađenih i u vremenu i u prostoru.

A posebno zbog imperativa kolektivnog Zapada da tolerancija prema LGBT agendama treba da bude kriterijum prema kome se procenjuju ne samo pojedinci, već i demokratski legitimitet samih država, Evroprajd u Srbiji treba da bude odložen na neodređeno vreme ili, kao u Rusiji, zabranjen na jedno 100 godina. To je, u postojećim društveno-ekonomskim okolnostima, minimalni rok da se prođu određene etape istorijskog razvoja da bi održavanje Evroprajda u Srbiji možda imalo nekog smisla.