O motivima atentata na Salmana Ruždija

Piše: Aleksandar Divović

Nije nezamislivo da bi se atentat na Salmana Ruždija u Njujorku desio i bez predistorije koja seže do početaka 1989. godine, kada je iranski ajatolah bacio fatvu na Ruždija zbog blasfemije. To možda zvuči jeretički, ali imajući u vidu Ruždijev intelektualni angažman poslednjih četvrt veka takva mogućnost uopšte ne izgleda kao neosnovana spekulacija iz nekog paralelnog univerzuma. U vreme posle Islamske revolucije u Iranu svet je bio oduševljen načinom na koji je Ruždi utkao složenost kulturnih razlika u svoju ranu književnost i društvenu kritiku. Ruždi je bio jedan od retkih pisaca u Ujedinjenom Kraljevstvu koji se usudio da kritikuje britansku intervenciju na Folklandskim ostrvima. Popularne, nostalgične prikaze prošlosti ranije kolonizovanih naroda od strane njihovih bivših kolonizatora, Ruždi je raskrinkavao kao novo oživljavanje starih imperijalističkih ciljeva. Ruždijeva društvena kritika bila je sofisticirana, uzimala je u obzir istorijski kontekst, mogla je da uoči kako se rast kolonijalne nostalgije u Britaniji poklapao sa Folklandskim ratom, itd.

Poslednjih dvadeset i kusur godina, međutim, došlo je do potpunog okrunjivanja Ruždijeve intelektualne harizme i njegove dogmatske usaglašenosti sa neoliberalnim političkim idealima, u kombinaciji sa samozadovoljstvom koje dolazi sa statusom selebritija u večitom egzilu. Ruždi je od kraja devedesetih koristio javni prostor da svoje lično iskustvo, proizašlo iz kontroverze sa “Satanskim stihovima”, generalizuje kroz jedan binaran pogled na svet, u svemu suprotan sa nijansiranim tumačenjima savremenosti iz vremena najveće slave. Nesumnjivo da je uprošćenim slikama stvarnosti na intenzitetu dao Ruždijev život u mehuru posle proglašenja fatve, koji je doprineo kako sužavanju kontakta sa širim svetom, tako i sužavanju intelektualne perspektive.

Ruždi je poslednjih dvadeset i više godina svoju ličnu tragediju koristio za krstaški rat protiv svih oblika otpora zapadnom neoliberalizmu u kome je pronašao svoje novo ideološko utočište. Bio je jedno od najzvučnijih imena iz reda poluinformisanih intelektualaca na Zapadu koji su snažno podržali NATO bombardovanje SRJ i doprineli stvaranju antisrpske klime. Neskriveno je bio i na strani američke soldateske 2001. godine kada je bombardovala i okupirala Avganistan. Za američku intervenciju u Iraku nije imao razumevanja sa stanovišta oružja za masovno uništenje kao casus belli-ja, ali je smatrao da je “primarno opravdanje za promenu režima u Iraku strašna i dugotrajna patnja iračkog naroda, a da je daleka mogućnost budućeg napada na Ameriku iračkim oružjem od sekundarnog značaja”.

Ruždijevo neskriveno delovanje u javnoj sferi sa pozicija ne samo kulturnog, već i otvorenog političkog imperijalizma, pod plaštom demokratije i ljudskih prava poslednjih četvrt veka, koliko god bilo uslovljeno, nesvodivo je na njegovo individualno iskustvo sa Homeinijevom fatvom. Njegov renegatski pristanak uz sve važnije formate evroatlantskog militarizma od 1999. godine doneo mu je reputaciju beligerenta, pisca koji promoviše agresivne ratove i opravdava zapadni imperijalizam.

I ako je najverovatnije bila podstaknuta osvetoljubivim motivima čoveka koji je bio uskraćen za mnogo toga zbog smrtne presude izrečene od strane Ruholaha Homeinija, Ruždijeva dugogodišnja apologija militantnog neoliberalizma odavno je izašla iz okvira lične motivacije i stvorila mu više neprijatelja nego što ih je imao krajem 1980-ih, kada su u Iranu zabranjeni “Satanski stihovi” i bačena fatva. U prilog tome dosta govori i činjenica da Ruždijev napadač iz Njuojrka, Hadi Matar, ima samo 24 godine i da je rođen skoro deceniju posle bacanja fatve.

To lako može da znači da su njegov antagonizam prema Ruždiju u velikoj meri oblikovali Ruždijevi javni stavovi kojima je bio savremenik, a da je fatva bila fusnota kojom je dodatno pokušao da legitimizuje teroristički čin.