Uticaj hrišćanstva na zapadnjački marksizam: čistota i mučeništvo, ali ne i prava revolucija!

Postoji fundamentalna protivrečnost u mnogim marksističkim studijama koja nastaju na Zapadu. Kad god pričaju o marksizmu u Aziji – u Kini, Koreji ili Vijetnamu – ili kada pričaju o narodnim pokretima u Africi poput onih u Egiptu i Libiji, oni naglašavaju uticaj religije u ovim političkim pokretima i nacionalno prilagođavanje marksizma. Kada bilo koji marksistički istraživač proučava, recimo, kineski marksizam, on je u obavezi da uzme u obzir uticaj Konfučijeve filozofije na kinesku kulturu uopšte i na kineski marksizam posebno. Isto tako, uticaj koji islam ima na mnoge afričke zemlje uvek se uzima u obzir u analizi socijalističkih nacija poput Alžira.

Kada dođe na red marksizam u zapadnjačkoj politici, međutim, uticaj hrišćanstva na izgradnju simboličkog, subjektivnog i teorijskog sveta ovog marksizma retko se uzima u obzir. Kao da u Aziji konfučijanstvo ima uticaj na politiku, u Africi islam ima uticaj na politiku, ali u Brazilu, u SAD, u Francuskoj, u Portugalu, hrišćanstvo ne igra sličnu ulogu u formiranju istorijske subjektivnosti. Ovo je greška iz prostog i objektivnog razloza, koji Antonio Gramši ističe u nekoliko različitih pasusa u Pismima iz zatvora: Katolička crkva je institucija koja najduže postoji na Zapadu. Nijedna druga institucija nije uspela da se održi toliko dugo sa kapacitetom da raširi i održi ideje i koncepte, kroz telo intelektualaca sveštenika, biskupa i teologa, organizovanih u sklopu birokratije kakvu Katolička crkva ima. Tako da je nemoguće ozbiljno govoriti o marksizmu, politici, subjektivizmu, kulturi i simboličkom polju na Zapadu, a da se u priču ne uključi uloga hrišćanstva u svakoj društvenoj formaciji, u svakoj zemlji ponaosob kao element analize.

Mislim da nije moguće razumeti fenomen koji se loše opisuje kao „populizam“ (termin koji ja ne koristim), fenomen ovog odnosa narodnih klasa sa ljudima kao što je Lula, Hetulio Vargas, Migel Araes, Brisola, Peron, i Ugo Čaves, bez razumevanja osnovnih postavki katoličkog odnosa između sledbenika i svetaca. Ovo očigledno nije jedino objašnjenje, ali postoji simbolični element u političkoj strukturi ovog odnosa. Dugo sam o ovome razmišljao. To nije moja ideja – Domeniko Losurdo i drugi pisali su o tome kako je fetišizovanje poraza jedna od fundamentalnih karakteristika zapadnjačkog marksizma i kako je to pogrešno protumačeni derivat hrišćanske kulture.

Na istočnjačkoj levici, prema Periju Andersonu, postoji ogromna tendencija da se razdvaja zapadni i istočni marksizam. Zapadni marksizam je u osnovi tip marksizma koji nikada nije imao političku moć, i to mu je ključna karakteristika. To je marksizam koji se bavi, sve češće i češće, filozofskim i estetskim pitanjima. Povukao se, na primer, od toga da kritikuje političku ekonomiju i pitanje osvajanja političke moći. Sve više i više postavlja istorijsku distancu prema konkretnim iskustvima socijalističke tranzicije u Sovjetskom Savezu, Kini, Vijetnamu, Kubi i tako dalje. Ovaj zapadnjački marksizam smatra sebe superiornijim od istočnjačkog marksizma zato što nije uprljao marksizam transformišući ga u ideologiju države, kao što je to, na primer, sovjetski marksizam, i nikada nije bio autoritaran, totalitaran ili nasilan. Ovaj marksizam održava čistotu teorije na štetu činjenice da nikada nije proizveo revoluciju nigde na svetu – ovo je veoma važna stavka. Gde god da se socijalistička revolucija odigrala na Zapadu, na primer na Kubi, mnogo se više asocira sa takozvanim istočnjačkim marksizmom nego sa ovim zapadnjačkim marksizmom koji je nastao u Zapadnoj Evropi, Sjedinjenim Državama, Kanadi i delovima Južne Amerike. Ovaj marksizam se diči svojom čistoćom i ovo je prva elementarna karakteristika koja proizilazi iz hrišćanstva. Gramši pokazuje da je jedna od glavnih preokupacija Katoličke crkve bila kontrola tumačenja i širenja hrišćanstva, sabotaža rasta i širenja narodnih, autonomnih i osnovnih interpretacija, i stoga očuvanje čistote istorijske doktrine. Prema tome, Katolička crkva može da kaže da je hrišćanstvo ljubav, jednakost, voli bližnjeg svoga, saosećanje i nenasilje, uprkos činjenici da je ono bilo fundamentalno oružje u legitimizovanju ropstva, krstaških ratova i kolonijalizma, i uprkos bliskosti raznih elemenata Katoličke crkve i naci-fašizma i vojnih hunti. Postoji konstanta kroz čitavu istoriju hrišćanstva, a to je da ovi elementi ne korumpiraju doktrinu. Oni su ili lažna ispoljavanja hrišćanstva, ili su činjenice, kao krompiri u vreći, koje nemaju teorijsko, političko, i najvažnije od svega, teološko značenje. Stoga, činjenica da istorija odbacuje tvrdnju da se hrišćanstvo zasniva na saosećanju i miru ne menja i ne dovodi u pitanje doktrinu.

Mnogi marksisti se isto tako ponašaju. Njihova najveća briga je čistota doktrine. Svaki put kada istorijske činjenice dovedu u pitanje doktrinu ili pokažu zamršenost praktične operativnosti teorijskih elemanta, oni poriču da su ovi elementi delovi priče marksističke teorije i doktrine. Na ovome se, na primer, grade doktrine izdaje. Svaki pokret koji makar malo zaluta i okrene se od ovih „čistih“ modela koji su stvoreni a priori se objašnjava kroz koncept izdaje, ili kroz „državni kapitalizam“. Stoga, ništa nije socijalizam i sve je državni kapitalizam. Ništa nije socijalistička tranzicija i sve je državni kapitalizam. Revolucija se dešava samo u toku veličanstvenog trenutka preuzimanja političke moći. Počev od trenutka kada treba da se gradi novi društveni poredak, ona je završena. Revolucija je uvek politički proces koji ima dva trenutka. Trenutak uništenja starog kapitalističkog poretka i uzimanja vlasti, i trenutak izgradnje novog poretka. Protivrečnosti, problemi, neuspesi, greške, ponekad i zločini, uglavnom se dešavaju tokom momenta izgradnje novog poretka. Pa tako, kad dođe vreme da se oceni izgradnja novog društvenog poretka – a to je mesto gde se praksa, naizgled, odvoji od čistote teorije – ono pojedinačno postaje korumpirano u odnosu na univerzalno. U ovom trenutku se priziva ideja izdaje, ideja kontrarevolucije, i pojavljuje se ideja državnog kapitalizma kako bi očuvala čistotu teorije.

Odličan primer za ovo jeste kada je Sovjetski Savez ušao u proces terminalne krize. Kako se približavao kraj Sovjetskog Saveza, mnogi zapadnjački marksisti najavili su da je to veliki trenutak za istoriju marksizma zato što će marksizam konačno biti oslobođen tog eksperimenta rođenog tokom Oktobarske revolucije, koji je pervertovao marksizam, koji je transformisao marksizam u državnu ideologiju. Sada, bez potrebe da objasni okove u kojima je držan Sovjetski Savez, marksizam će konačno biti oslobođen i dostići će svoj emancipatorski potencijal.

Još jedan faktor koji je veoma čest na zapadnjačkoj levici jeste da tretira patnju i ekstremno siromaštvo kao elemente superiornosti. Veoma je često za kulturu zapadnjačke levice da podržava mučenike i patnju. Danas svi vole Salvadora Aljendea. Zašto? Salvador Aljende je žrtva, mučenik. Ubijen je u Pinočeovom državnom udaru. Kada je Ugo Čaves bio živ, mnogi na levici podizali su nos u njegovom pravcu. Da je, na primer, bio ubijen, u pokušaju državnog udara 2002. godine, ogromna većina zapadne levice bi ga danas obožavala, kao simbol patnje i mučeništva. Pošto je nastavio da sprovodi vlast kao vođa političkog procesa koji je, iz nužde, imao mnoge protivrečnosti, progresivno su ga napuštali, kako je vreme prolazilo – ne moram ni da spominjem šta se ovde dogodilo Maduru. Ista ova levica koja slavi i podržava Aljendea zato što je branio demokratski socijalizam ne uviđa ili ne želi da uvidi da je Aljende vladao skoro isključivo kroz dekrete. U to vreme, čileanski ustav imao je legalni mehanizam koji je omogućavao da izvršna vlast vlada kroz dekrete koji nisu morali da budu potvrđeni u parlamentu ili u vrhovnom sudu. Aljende je mogao da pravi zakone kroz dekrete koji su zaobilazili kongres i vrhovni sud. Pošto Aljende nije imao većinu u kongresu i mnogo štete mu je nanela građanska opozicija, suštinski je vladao kroz dekrete ceo svoj mandat. Ovakav čin je danas dovoljan da opravda etiketiranje bilo kog vođe na levici kao autoritativnog, da ga uporedi sa Trampom, Bolsonarom, ili Orbanom. Da je Aljende danas živ, i njega bi kritikovali.

Drugi primer je situacija sa Če Gevarom i Fidelom Kastrom. Za većinu zapadnih levičara, Če Gevara predstavlja buntovnika sanjara. U stvarnom životu on to nije bio, ali su oko njega izgradili taj imidž. Če Gevara je umro žrtvujući se u džunglama Bolivije, pa je sada simbol žrtve, mučeništva i agonije poraza. Fidel je ostao na Kubi kao vođa Kubanske revolucije i svih protivrečnosti ovog procesa. Danas ga mnogi, ako ne i većina zapadne levice, vide kao birokratu, bez šarma ili privlačnosti. Če Gevara je večiti simbol otpora, sanjarenja, utopije koja je neostvarena zbog smrti.

Još jedan primer je kontrast u tretiranju Narodne Republike Koreje u poređenju sa Palestinom. Obe nacije vode istu borbu – antikolonijalnu borbu za nacionalnu nezavisnost. U slučaju Koreje, borba je vođena iz socijalističke perspektive. Koreja je uspela, uprkos tome što je to zemlja rasparčana zbog imperijalizma. Ima relativno jaku ekonomiju, razumno visok nivo industrijalizacije, veoma jaku nacionalnu vojsku i kapacitet nuklearnog oružja. Tako da Koreja nije bespomoćna nacija. Palestinci su narod koji je duboko potlačen, u situaciji ekstremnog siromaštva, koji nema nacionalnu ekonomiju zato što nema nacionalnu državu. Nemaju vojsku ili vojnu i ekonomsku moć. Stoga, Palestina je savršena inkarnacija metafore o Davidu i Golijatu, osim što ovaj David nema nikakve šanse da pobedi Golijata u političkom ili vojnom sukobu. Stoga, skoro svi na međunarodnoj levici vole Palestinu. Ljudi padaju u trans gledajući te slike – za koje ne smatram da su fantastične – deteta ili adolescenta koji koristi praćku da bi bacio kamen na tenk. Vidite, ovo je očiti primer heroizma, ali je takođe i simbol varvarstva. Ovo je narod koji nema mogućnost da se brani suočen sa imperijalističkom kolonijalnom silom naoružanom do zuba. Oni nemaju podjednak kapacitet za otpor, i to se romantizuje. Zapadni levičari obožavaju ovaj represivni momenat, patnju i mučeništvo.

Još jedan vrlo poznati slučaj je Vijetnam. Svi su podržavali Vijetnam kako je bio napadan, uništavan i bombardovan preko 30 godina. Vijetnam je pobedio Japan u Drugom svetskom ratu, onda je morao da se bori protiv Francuske, pa protiv Sjedinjenih Država. Prošlo je ravno 30 godina a da nisu mogli da izgrade školu ili bolnicu zato što su padale bombe, prvo iz Francuske, zatim iz Sjedinjenih Država, i uništavale ih. Kada je zemlja konačno pobedila sve kolonijalne i neokolonijalne moći i imala priliku da počne da planira, gradi puteve, električne sisteme, škole i univerzitete na koje bombe neće pasti već sledećeg dana i uništiti sve što je stvoreno, većina levice ih je napustila. Izgubili su šarm, izgubili su čarobnost. Postoji fetišiziranje poraza na zapadnjačkoj levici. To je ideja da je poraz ponekad veličanstven.

Očiti primer ovog fetiša je slučaj državnog udara u Boliviji. Slavoj Žižek, poznati kritički mislilac, napisao je članak pod nazivom Bolivija: Anatomija državnog udara, i šta je bila njegova glavna briga? To da pokaže da je Evo Morales bio demokratičan, da nije vršio čistke i zatvarao izdajice tokom pokušaja udara u prošlosti, i da su sad ovi isti ljudi izvršili udar protiv njega. Drugim rečima Žižek hvali one elemente koji su vodili ka porazu revolucije u Boliviji kao dokaze etičke i moralne superiornosti. Pogledajte kako je Bolivija veličanstvena danas. Svakog dana aktivista je ubijen ili uhapšen, ali imaju moralnu utehu da nisu vršili represiju ili bili autoritarni prema bolivijskoj građanštini.

Treći element koji je čest na zapadnjačkoj levici dolazi iz hrišćanskog koncepta da spasenje nije proizvod ljudskog delovanja, već odluke koji donosi Bog. To je ideja da, iako činiš dobra dela, pratiš biblijski zakon, dobra si osoba i tako dalje, tvoje spasenje je božja odluka. Subjektivni napori koji se tiču centralne tačke marksizma, a to je osvajanje političke moći (kao što je Lenjin rekao, „sve izvan političke moći je iluzija“), obezvređeni su zbog uticaja hrišćanske kulture, iako su većina marksističkih intelektualaca ateisti. Umesto toga, najviša vrednost postaje večita pozicija otpora, koja proizvodi osećanje ponosa. Kada je Berni Sanders izgubio na izborima demokrata po drugi put, ugledni marksistički profesor na Univerzitetu u Sao Paolu objavio je na fejzbuku: „Borili smo se kao nikada ranije. Kao i obično, izgubili smo, ali borba se nastavlja. Sada, Aleksandrija Okasio Kortes je budućnost socijalizma u Sjedinjenim Državama.“ Marksistička logika razmišljanja o svim političkim sukobima u okvirima strategije, taktike, koalicione politike, programa, kritičke analize grešaka kako se ne bi ponovo pravile, napada na neprijatelja iz političke ili čak vojne pozicije kako bi se preuzela vlast prosto je nestala, zamenjena je večitim pokretom otpora kao da je to dokaz božje milosti. Ta logika koja treba da bude suština politike, logika strategije, obezvređena je dok otpor postaje cilj za sebe.

Zajedno, ova tri elementa koja sam upravo opisao stvaraju neku vrstu narcističkog orgazma poraza i čistote. Subjekat se ponosi time što nema dodira sa čitavim istorijskim konkretnim pokretima socijalističkih i oslobodilačkih revolucija radničke klase. Ponose se time što nemaju teorijsku ili političku vezu sa revolucijama u Kini, Rusiji, Vijetnamu, Alžiru, Mozambiku i Angoli. Oni su, umesto toga, ponosni na navodnu čistotu njihove teorije koja nije zagađena teškoćama koje donosi držanje vlasti, protivrečnostima istorijskih procesa. Biti čist, to proizvodi ovaj narcistički orgazam. Ova čistota čini da se osećaju superiornim. Čini da se osećaju kao da imaju privilegovano moralno i etičko stanovište u poređenju sa levičarima koji, na primer, priznaju Kinesku ili Kubansku revoluciju i, stoga, prihvataju autoritarizam i prihvataju ekonomiju koja se ne zasniva u potpunosti na ostvarivanju samoupravljanja. Ovaj tip marksizma nema nikakvu krucijalnu moć. Može da proizvede i proizvodi dosta dobrih analiza stvarnosti ali je nesposoban da proizvede pokret koji je strateški i revolucionaran koji ima za cilj da preuzme političku moć. Stoga, proces ponovne izgradnje revolucionarnog marksizma na Zapadu mora da uvidi ove simboličke elemente, koji su se ukorenili u zapadnjački marksizam, i koji su prokrijumčareni lukavo od strane hrišćanstva. Ovi elementi moraju biti podvrgnuti radikalnoj kritici i prevaziđeni.¹

Žones Manuel

Prevod sa engleskog: Jelena Šipetić/Princip.info